تهدیدها، فرصت‌ها و راهکارهای استفاده از شبکه‌های مجازی
مردم در شبکه‌های مجازی هرکدام تنها در نقطه‌ای پشت یک سیستم فقط نظاره‌گر بوده و هیچ‌گونه حس و عاطفه واقعی را با یکدگیر تبادل نمی کنند.
به گزارش گلستان24، فضای مجازی برای نخستین بار توسط ویلیام گیمسبون- نویسنده کانادایی رمان‌های علمی- تخیلی- در سال 1982 مورداستفاده قرار گرفت. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی تخیلی بود که از اتصال رایانه‌هایی پدید آمده است که تمامی انسان‌ها، ماشین‌ها و منابع اطلاعاتی در جهان را به هم متصل کرده‌اند. این معنا به‌صورت تقریبی مشابه معنایی است که ما امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی در نظر داریم.
فضای سایبر یا مجازی ترکیبی از دو مفهوم، مجزا است که در کنار هم مفهوم واحدی را خلق کرده‌اند، بنابراین بهتر است برای درک این مفهوم نخست این مفهوم واحد را شکسته و جزءبه‌جزء بررسی کرده و سپس مجدداً آن‌ها را در هم ادغام کنیم.
کار را با واژه سایبر آغاز می‌کنیم. این واژه از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته‌شده و به‌طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به‌کاررفته است. مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم‌های کنترلی ابر تکنولوژی‌های رایانه‌های به‌هم‌پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.
مفهوم دوم به‌کاررفته در واژه فضای مجازی، فضا است. معمولاً مفهوم فضا در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می‌شود. بنابراین فضای مجازی در هر تعبیری و با هر تعریفی، قلمرویی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها، آسیب‌ها، تهدیدات و محدودیت‌های نوینی را به همراه دارد.
زمینه اصلی ایجاد فضای مجازی با ظهور فناوری با نام اینترنت شکل‌گرفته و روزبه‌روز رشد کرد. در سال‌های پایانی دهه 1970شبکه‌های مختلف تصمیم گرفتند به‌صورت شبکه‌ای با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند. در سال 1993 میلـادی نام اینترنت روی این شبکه گذاشته شد و رسماً اینترنت متولد شد.
امروزه اینترنت بسیار گسترش پیداکرده که باعث تولیدکنندگان وسایل امروزی اعم از تلویزیون، گوشی‌های موبایل، خودروها و حتی یخچال‌ها نیز واژه هوشمند به آن اضافه‌شده که آن‌هم دلیل اتصال همه این دستگاه‌های به اینترنت می‌باشد.
ازآنجایی‌که تلفن‌های همراه به‌عنوان عضو جدایی‌ناپذیر در زندگی انسان‌ها تبدیل‌شده، روزبه‌روز رشد کرده و اپلیکیشن هایی مطابق با بازخوردهای افراد طراحی شده و این زمینه ایجاد شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی را ایجاد کرد. یک شبکه اجتماعی ساختاری اجتماعی است که از گروه‌هایی که عموماً فردی یا سازمانی هستند تشکیل‌شده که به‌واسطه یک یا چند نوع از وابستگی‌ها به هم متصل‌اند.
در چند سال اخیر دسترسی میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان به رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی موجب شده تا این رسانه‌ها در مرکز توجه قرار بگیرند و از محبوبیت خاصی در میان افراد به‌خصوص نسل جوان برخوردار شوند. بر اساس آمارها، نیمی از مردم جهان به‌صورت مستمر در اینترنت حضور دارند و پایان سال ۲۰۱۴ میلادی گفته شد که دوسوم جهانیان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. به‌طور حتم در این دو سال نیز بر آمار استفاده‌کنندگان از این فناوری افزایش‌یافته است.
متأسفانه امروزه افراد جامعه به این شبکه‌های اجتماعی اعتیاد پیداکرده‌اند. اعتیاد به معنی عادت کردن غیرطبیعی جسمی یا روانی به هر ماده یا فعالیت خاص است. از نشانه‌های اعتیاد، اختصاص دادن زمان بیش‌ازحد برای یک کار یا فعالیت مرتبط با آن است که در ازای آن، زمان برای انجام دیگر کارهای ضروری زندگی فدا می‌شود و این‌یکی از دغدغه‌های هر پدر و مادر مسئول و دلسوز به شمار می‌آید.
ازآنجایی‌که ارتباطات در شبکه‌های اجتماعی رودررو صورت نمی‌گیرد به‌مرور باعث کم شدن اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس در ارتباطات در شرایط واقعی می‌شود. از طرف دیگر، انقلاب دیجیتال، فرصت‌های متنوعی را برای کسب‌وکار، آموزش، اطلاع‌رسانی و ارتباط سریع و راحت‌تر فراهم نموده است ولی باید در کنار این فرصت‌ها و چالش‌ها به استفاده از شیوه‌های صحیح آن در خانواده توجه داشته باشیم تا مانع اثرات زیان‌آور احتمالی آن ازجمله طلاق‌های عاطفی در خانواده شویم.
کاربران شبکه‌های اجتماعی بیش از دیگر کاربران، اسیر رنگ و لعاب متنوع این شبکه‌ها می‌شوند. چراکه افراد در این شبکه‌ها آن‌طوری ظاهر می‌شوند که دوست دارند دیده شوند، نه آن‌طور شخصیت آن‌ها شکل‌گرفته است. همین تناقض باعث بروز روابطی متزلزل و درنتیجه منجر به وقوع هزاران مشکل دیگر خواهد شد.
همچنین با گسترش شبکه‌های اجتماعی، تنها شدن افراد در عصر صنعتی و کاهش روابط اجتماعی سنتی، ناهنجاری‌های اخلاقی، روانی، بهداشتی و معضلات متعددی را سبب شده است. افراد در محیط مجازی، لحظه‌به‌لحظه از زندگی دوستان و آشنایان باخبر می‌شوند اما مجموع کل ارتباطات غیر دیجیتالی آن‌ها در محیط واقعی به نسبت محیط مجازی بسیار کمتر است. مردم در شبکه‌های مجازی همه با هم هستند اما در واقع هرکدام تنها در نقطه‌ای پشت یک سیستم فقط نظاره‌گر هستند و هیچ‌گونه حس و عاطفه واقعی مبادله نمی‌کنند.
استفاده بیش‌ازحد از شبکه‌های اجتماعی موجب کاهش تمرکز افراد بر روی اهداف اساسی زندگی حقیقی خواهد شد ،احساس نیاز به توجه و خطر ابتلا به افسردگی را به‌شدت افزایش خواهد داد، به جهت مقایسه پیوسته خود با دیگران اعتمادبه‌نفس افراد را تقلیل داده و سبب ایجاد نارضایتی از خود می‌شود. شبکه‌های اجتماعی برخلاف تصور عموم ضداجتماعی و بر محوریت منیت فرد طراحی‌شده است، فرد در عین احساس دسترسی به ارتباطات گسترده و حتی احساس عاطفی نزدیک درواقع تنهاست و حتی به‌واسطه حضور در دنیای غیرحقیقی شبکه‌های اجتماعی از جمع خانوادگی خویش نیز دور می‌شود!
برخی از مهم‌ترین آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی عبارت‌اند از :
1- تأثیر افکار عمومی و بسیج آن‌ها برای اغتشاش در درون کشورها
2- تضاد باارزش‌ها و باورها
3- افزایش تعارضات ساختاری و دوگانگی هویت
4- یکسان‌سازی فرهنگی
5-اختلال در روند و وحدت ملی
6- ایجاد اختلاف و شکاف میان ملت‌ها به دلیل ملی‌گرایی افراطی
7- ایدئولوژی‌های متضاد و بروز شکاف فرهنگی
8- بهره‌برداری تبلیغاتی و انتشار اخبار غیرواقعی تحریف‌شده
9- تضعیف پیوندهای سنتی از طریق تقویت و تبلیغ ارزش‌های بیگانه
برخی از فواید شبکه‌های اجتماعی عبارت‌اند از :
1- انتشار و تسریع آزادانه اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی
2- امکان عبور از مرزهای جغرافیایی و آسیایی با افراد و جوامع و فرهنگ‌های مختلف
3- شکل‌گیری و تقویت خرد جمعی
4- امکان بیان ایده‌ها به‌صورت آزادانه و آشنایی با افکار و سلیقه‌های دیگران
5- ارتباط مجازی مستمر با دوستان و آشنایان
6- تبلیغ و توسعه ارزش‌های انسانی و اخلاقی در عرصه جهانی
7- توسعه مشارکت‌های مفید اجتماعی
8- افزایش سرعت در فرآیند آموزش
برای کاهش اثرات منفی و سوء شبکه‌های اجتماعی می‌بایست اقداماتی را انجام داد. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه، فرهنگ‌سازی، افزایش سطح آگاهی و آموزش به فرزندان از سنین پایین می‌باشد. به‌جای اعمال محدودیت در استفاده فرزندان از فضای مجازی توسط والدین باید شیوه درست استفاده از این فضا را به آن‌ها آموزش داد؛ چراکه اعمال محدودیت به‌منزله پاک کردن صورت‌مسئله است.
همچنین ایجاد رابطه اعتماد بین والدین و فرزندان، ایجاد فضای صمیمی در خانواده، عدم طرح اسرار خانوادگی و مشکلات زندگی خود در شبکه‌های اجتماعی، پرهیز از اتلاف وقت بیهوده در این شبکه‌ها، از راه‌های کاهش اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی می‌باشند.
البته این را نیز باید در نظر بگیریم که در حال حاضر، پایگاه اصلی مدیریت و مهندسی اطلاعات این شبکه‌ها در آمریکاست یعنی جایی خارج از مرزهای حقیقی محل زندگی اعضاء و در صورت تضییع حقوق انسانی کاربران در این محیط امکان پیگیری از سوی مراجع قانونی داخلی نیست! همچنین کنترل این شبکه‌ها در دستان ما نیست و احتمال بسیار زیادی وجود دارد که آن‌ها از این شبکه‌ها برای جاسوسی استفاده کنند. برای این حل این مشکل و خطرات بسیار زیاد دیگر شبکه‌های اجتماعی خارجی، شورای عالی فضای مجازی در جلسه خردادماه سال جاری مقرر کرد تا همه شبکه‌های پیام‌رسان برخط فعال در کشور ظرف یک سال آینده انبارش یا ذخیره‌سازی داده‌های خود را در داخل کشور انجام دهند.
از طرفی شبکه‌های اجتماعی داخلی نیز در این میان وجود دارند که می‌توانند جایگزین مناسبی برای شبکه‌های اجتماعی خارجی باشند. ولی متأسفانه مورد استقبال کاربران قرار نگرفته و یا نتوانسته‌اند خود را به‌خوبی به کاربران نشان دهند. البته با توجه به حجم تبلیغات و هزینه‌های سنگین رقبای خارجی، می‌بایست موردحمایت داخل نیز قرار بگیرند. یکی از این نرم‌افزارها که در سال‌های اخیر با رشد قابل‌توجهی همراه بوده است، "نرم‌افزار پیام‌رسان سلام" می‌باشد که دارای امکانات بسیار گسترده‌ای نسبت به نرم‌افزارهای مشابه دارد. کوچ از تلگرام، اینیستاگرام،لاین و ... به "سلام" نه‌تنها باعث تقویت دانش داخلی و ایجاد اشتغال شده، بلکه خطر کنترل و سرقت اطلاعات توسط دستگاه‌های جاسوسی جهان را از بین می‌برد و کاربران با خیال آسوده می‌توانند از پتانسیل‌های مثبت این شبکه‌ها استفاده نمایند.
در حوزه ملی اهتمام مسئولین در ایجاد شبکه ملی اطلاعات می‌تواند از مهم‌ترین راه‌حل‌ها جهت کاهش آسیب‌ها باشد که در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله چین این شبکه ملی شکل‌گرفته و آن‌ها را نه‌تنها نسبت به تهدیدهای خاص مؤسسان فضای مجازی ازجمله آمریکا مصون ساخته بلکه سبب ایجاد ارزش‌افزوده اقتصادی و منفعت ملی گردیده است.
مقام معظم رهبری نیز در شهریورماه سال جاری در دیدار با هیئت دولت با تأکید بر ضرورت استفاده حداکثری از فرصت‌های فضای مجازی و دفع تهدیدهای آن، هدف از تشکیل شورای عالی فضای مجازی را همین مسئله بیان کردند و فرمودند که باید در ایجاد شبکه ملی اطلاعات و راه‌اندازی آن تسریع شود.
راه‌اندازی این شبکه در کشور، علاوه بر بهره‌مندی کشور از مزایای آن در رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی، رفاه اجتماعی، می‌تواند به‌عنوان پدافند غیرعامل در تأمین امنیت اجتماعی و فرهنگی در حوزه فضای مجازی میان کشورهای منطقه و جهان ایفای نقش کند.
البته گسترش این شبکه محدود به شبکه‌های اجتماعی نشده، بلکه شامل فراگیری خدمات الکترونیک و افزایش بهره‌وری، کاهش وابستگی به شبکه اینترنت و توانایی اعمال مدیریت حداکثری بر دسترسی به آن، گسترش محتوای ایرانی اسلامی، بالا بردن سواد دیجیتال، افزایش کسب‌وکار دیجیتال و توسعه سهم ICT در اقتصاد کشور، افزایش امنیت و قابلیت اطمینان فضای دیجیتال می‌شود.
منبع : اسپی دژ
ارسال نظر