نوسانات دریای خزر و مشکل تصمیم‌گیری برای احیای خلیج گرگان

نظرات مختلفی درباره تراز آب دریای خزر و تأثیر آن بر خلیج گرگان و تالاب میانکاله مطرح است. مرکز ملی مطالعات و تحقیقات آب دریای خزر عنوان می‌کند تراز آب این دریا در حال بالا آمدن بوده و نرخ کاهش تراز متوقف شده اما از سوی دیگر برخی دست‌اندرکاران معتقدند تراز آب دریای خزر همچنان رو به کاهش است. خلیج گرگان و تالاب میانکاله در استان گلستان تحت‌تأثیر نوسانات تراز آب دریای خزر، حدود 6هزار هکتار و به روایتی دیگر 10هزار هکتار از مساحت خود را از دست داده و از آنجا که این حوضه آبی زیستگاه هزاران پرنده بومی و مهاجر بوده و زندگی اهالی بومی به آن وابسته است، حفاظت از آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

به گزارش گلستان24؛ کارشناسان معتقدند حیات خلیج گرگان در گرو تداوم اتصال این خلیج به دریاست و براین اساس، پیشنهادهایی ازجمله لایروبی یا احداث کانال برای دستیابی به این هدف را مطرح کرده‌اند. ستاد نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله با حضور کارشناسان و متخصصان چندین جلسه برگزار کرده و نظرات را مورد بررسی و کارشناسی قرار داده است. مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط‌زیست دیروز درباره تصمیمات آخرین جلسه این ستاد گفت: آخرین جلسه ستاد نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله خرداد‌ماه با حضور اعضا برگزار و آخرین نظرات و پیشنهادها در این زمینه مطرح شد و مورد بررسی قرار گرفت. شهرام فداکار افزود: در جلسات قبلی مقرر شده بود که دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان مطالعه‌ای درباره خلیج گرگان انجام دهد که در این جلسه ضمن ارائه آخرین مطالعات، اطلاعاتی نیز از سوی مراجع رسمی 2 استان مازندران و گلستان و معاونت دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه شد. او گفت: براساس گزارشی که دانشگاه گرگان ارائه کرد خلیج گرگان و تالاب میانکاله به‌علت شرایط تراز آب دریای خزر در وضعیت اضطرار قرار دارند. کاهش یا افزایش تراز آب خزر این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست تصریح کرد: البته مراجع مختلف نظرات متفاوتی درباره تراز آب دریای خزر عنوان می‌کنند؛ به‌عنوان مثال مرکز ملی مطالعات و تحقیقات آب دریای خزر عنوان می‌کند که تراز در حال بالا آمدن است. در واقع نرخ کاهش تراز متوقف شده و از 18سانتی‌متر در سال به 10سانتی‌متر در سال رسیده است؛ یعنی 8سانتی‌متر در سال بهبود یافته است. البته مرکز مطالعات هواشناسی منطقه‌ای پیش‌بینی کرده بود که در سال 2017 تراز دریای خزر افزایش می‌یابد؛ اتفاقی که مرکز مطالعات دریای خزر هم آن را تأیید کرد. فداکار افزود: در مطالعه دانشگاه گرگان هم عنوان شد که کاهش تراز همچنان وجود دارد که در نهایت نتیجه‌گیری شد باید کانال‌های دهانه خلیج گرگان باز نگه داشته شود تا آب وارد خلیج شود. وی تأکید کرد: البته تمام این موارد جای بحث و کارشناسی دارد که در این جلسه هم بسیار بحث شد، مثلا گفته شد اگر لایروبی انجام شود تراز آب تالاب میانکاله بالا نمی‌رود چون به دریای خزر وصل است و تراز خزر هم در حال پایین رفتن است، یعنی هر چه سطح دریای خزر باشد تالاب هم همان وضعیت را خواهد داشت؛ در نتیجه هر قدر آب به داخل خلیج وارد یا کانال حفر کنید فایده‌ای ندارد و باز تراز تالاب میانکاله به همین شکل خواهد بود چون تابع تراز دریای خزر است و برخی نیز بر لایروبی تأکید کردند. اجرای عملیات متفاوت در غرب و شرق تالاب فداکار گفت: چون 2بخش شرقی و غربی تالاب متفاوت هستند در نهایت به این نتیجه رسیدیم اقدامات به‌صورت جداگانه انجام شود یعنی اقدام در ناحیه غربی با ناحیه شرقی متفاوت باشد. در این زمینه برای ناحیه شرقی پیشنهاد شد دهانه‌هایی که خلیج گرگان را به خزر متصل می‌کنند باز نگه داشته شوند. تا همچنان راه ورود آب به خلیج و تالاب میانکاله باز بماند. برای ناحیه غربی هم پیشنهاد شد دهانه نهرها و رودخانه‌هایی که از سمت جنوب وارد تالاب می‌شوند باز نگه داشته شوند تا آب شیرین نهرهایی که قبلا آب تالاب را تأمین می‌کردند وارد تالاب شود. برای اجرای این طرح، لایروبی پیشنهاد شد تا حقابه از حوضه‌های آبخیز تالاب تأمین شود. مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: در شرایط فعلی تالاب هرچه آب وارد آن شود باز هم تراز ثابت نمی‌ماند چون دهانه تالاب باز است و آبی که در آن ریخته می‌شود از طرف شرق خارج و وارد خزر می‌شود بنابراین عملا افزایش ترازی اتفاق نمی‌افتد و آن 6هزار هکتار و به روایتی 10هزار هکتار از تالاب که خشک شده آبگیری نخواهد شد. فداکار تأکید کرد: بدنه آبی باقیمانده در تالاب یا در خلیج نیاز به این دارد که به خزر متصل بماند و برای اینکه متصل بماند باید کانال باز باشد؛ البته چگونگی باز نگه داشتن آنها به مطالعه نیاز دارد تا روش کار و روش فنی آن مشخص شود. وی با اشاره به اینکه مقرر شد این موضوع به هیأت دولت فرستاده شود، گفت: اعضای ستاد به این نتیجه رسیدند که لایروبی مختصری باید انجام شود؛ اما اینکه لایروبی در کدام یک از 3 کانال چپ اوغلی، خزینی و آشوراده ارجحیت دارد باید مشخص شود. چالش بزرگ میانکاله به گزارش همشهری، هر چند خشک شدن خلیج گرگان یکی از معضلات بزرگ شبه‌جزیره میانکاله است اما آنچه این شبه‌جزیره را بیش از هر چیز دیگری تهدید می‌کند اجرای طرح گردشگری در جزیره آشوراده است. جزیره آشوراده بخشی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله محسوب می‌شود که در سال1354 به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در فهرست یونسکو ثبت شد. این جزیره تنها جزیره در سراسر سواحل جنوبی دریای خزر در ایران است که تا‌کنون کمترین ساخت‌وساز و دخل و تصرف غیرمسئولانه در آن صورت گرفته بود.جزیره آشوراده به‌دلیل آنکه در خلیج گرگان واقع شده از لحاظ شیلاتی هم اهمیت فراوانی دارد زیرا بخش عمده تخم‌ریزی ماهیان خاویاری در این منطقه صورت می‌گیرد. علاوه براین، آشوراده زیستگاه پرندگان کمیابی چون قرقاول، زنگلوله بال و ایستگاه زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر است. کارشناسان بارها هشدار داده‌اند تبدیل آشوراده به قطب گردشگری خطای بزرگی است که تالاب میانکاله را با چالش‌های جدی محیط‌زیستی مواجه می‌کند. برای نمونه، اسماعیل کهرم، استاد حیات وحش که در زمان موافقت معصومه ابتکار - رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست - با اجرای طرح گردشگری دراین جزیره، مشاور وی بود همان زمان به صراحت اعلام کرد که اجرای این طرح باعث نابودی میانکاله می‌شود.