جزئیات دلایل هدر رفت منابع آبی حاصل از سیل‌های اخیر/ آیا گسترش سدسازی دوباره در دستور کار قرار می‌گیرد؟
اکنون بر اساس آمار کمیسیون بین‌المللی سد‌های بزرگ ایران در منطقه، پس از ترکیه، رتبه دوم و در جهان، رتبه هفدهم را در حوزه سدسازی دارد.
به گزارش گلستان ۲۴؛ از وقوع سیل در استان های شمالی و جنوبی کشور حدود ۵ ماهی می‌گذرد، ولی همچنان ما با سوال‌هایی از قبیل اینکه آب سیل اخیر به کجا رفت؟ چرا با وجود باران‌های فراوان و سیل امسال، مجدد به فکر شیرین کردن آب دریا برای مصارف خانگی هستیم؟ چرا باران خدادادی را رها کردیم و از روش‌های پر دردسر و پر هزینه برای حل مشکل کم آب استفاده می‌کنیم؟ مواجه هستیم.
سرزمین ایران متاثر از شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک حاکم بر آن، در ردیف مناطق با درجه خطرپذیری بالا از لحاظ سیل، تقسیم‌بندی می‌شود در صورتی که سهم بارندگی ایران، چیزی کمتر از یک سوم میانگین دنیاست.
عمده بارش‌های ایران در زمستان و هم چنین بهار در مناطق، شمالی و غربی کشور است؛ ورود توده هوای مرطوب در بهار می‌تواند بارش‌های سهمگینی در پی داشته باشد که طی چندماه اخیر شاهد آن بودیم. برای جلوگیری از آثار جبران نشدنی و همچنین خسارت های سیل راهکارهای مختلفی از جمله سدسازی در نظر گرفته شده است.
سدسازی در ایران از سال‌های پایانی دهه ۲۰ آغاز شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ظرفیت‌های سد سازی در کشور چند برابر شد؛ اکنون بر اساس آمار کمیسیون بین‌المللی سد‌های بزرگ، ایران در منطقه پس از ترکیه رتبه دوم و در جهان، رتبه هفدهم را در حوزه سدسازی دارد.
برای هر سدی که قرار است ساخته شود باید مطالعات علمی، مهندسی و فنی فراوانی انجام شود؛ اما متاسفانه سرعت ساخت سد در برخی کشورها تا حدی پیش می رود که گویا مطالعات و بررسی های لازم به اندازه کافی صورت نگرفته است.
از دلایل بروز سیل در ایران می‌توان به پروژه‌های عمرانی در حریم رودخانه‌ها، خاکبرداری غیراصولی از بستر رودخانه‌ها و برهم زدن شیب طبیعی آبراهه‌ها در مناطقی مانند فرحزاد و منطقه کَن اشاره کرد.
در ایران سدها به بهانه کنترل سیلاب و تولید برق ساخته می‌شوند، اما به نظر می‌رسد سدسازی باعث وقوع سیلاب و منبع ریزگرد‌ها به‌عنوان یکی از بحران‌های بزرگ زیست‌محیطی در کشور شده است. تا حدی که چندی پیش اسماعیل کهرم مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران گفته است: به بهای نابودی طبیعت، قهرمان سدسازی شدیم.
حال شاید این سوال برای شما هم مطرح شود که چگونه سدسازی باعث وقوع سیلاب می‌شود؟
جریان آب در رودخانه به صورت طبیعی باعث عمیق‌ترشدن و افزایش عرض بستر رودخانه می‌شود، اما سدسازی جلوی این جریان طبیعی را می‌گیرد؛ همچنین جریان کم آب در حوزه پایین دست باعث می‌شود رسوبات ریزدانه‌ای، به سرعت ته‌نشین شده و دیگر کمکی به تعمیق بستر و عرض رودخانه نکند.
وقوع سیلاب‌های زیاد ناشی از رهاسازی سرریز آب سدها موجب تغییرات عمده فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در پایین دست سدها می‌شود.
پیش از بروز سیل اخیر جلسه‌ای در تاریخ ۲۹ بهمن سال ۹۷ شورای عالی آب در خصوص پیش‌بینی وضعیت سیلابی بهار تشکیل شد که پیش بینی شده بود در سه ماهه اسفند، فروردین واردیبهشت بارش‌ها در بخش‌های از شمال شرق قدری بیش ازحد نرمال باشد.
اما چندی بعد از بروز سیل دبیر کارگروه مخاطرات زلزله گفت: از ۹۲ میلیارد متر مکعب آبی که همراه با بارش‌های اخیر وارد کشور شد، ۵۰ درصد آن به هدر رفت در حالی که در صورت ذخیره‌سازی این آب می‌توانستیم به مدت ۲ سال آب مورد نیاز کشور را تأمین کنیم، ولی رخداد‌های اخیر نشان داد که باید در خصوص سیل بازنگری‌هایی داشته باشیم.
جزئیات دلایل اصلی هدر رفت منابع حاصل از سیل اخیر
مدیریت درست این آب‌ها می‌توانست بخشی عظیمی از آب‌های مصارف شهری و خانگی را فراهم کند و دیگر نیازی به شیرین کردن آب دریا باوجود هزینه‌های بالا ناشد.در جریان سیل اخیر استان گلستان سرریزشدن سدها، به ورود حجم عظیمی از سیلاب به نواحی شهری و روستایی انجامید؛ برخلاف پیش‌بینی وقوع بارندگی سیل‌آسا توسط سازمان هواشناسی ایران، اقدام نکردن به موقع برای بازکردن دریچه سدها خسارات شدیدی را در این نواحی به وجود آورد.
وحید عسکری نژاد رئیس گروه بهره برداری از سد‌های کشور شرکت مدیریت منابع آب ایران در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران، در این خصوص اظهار کرد: میزان آب ورودی به مخازن سد‌های کشور در سال آبی ۹۸-۹۷ حدود ۸۹ میلیارد مترمکعب بوده که در مقایسه با سال آبی ۹۷-۹۶ با افزایش ۳.۵ برابری مواجه شده است.
وی ادامه داد: در چند مرحله سیلاب مهم، در سال آبی جاری اتفاق افتاد سد‌های کشور نقش بسیار مهمی در مهار، ذخیره‌سازی و تنظیم آب ناشی از جریانات سیلابی بازی کردند و اهمیت، حساسیت و پیچیدگی برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب سدها در توالی سال‌های خشک بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.
عسکری نژاد گفت: برنامه‌ریزی منابع و مصارف سدها با ۲ رویکرد کلی تأمین حداکثری در شرایط خشکسالی و ذخیره‌سازی حداکثری در شرایط ترسالی صورت گرفت.هدف از این تقسیم بندی کمینه‌سازی ریسک تأمین آب شرب و صنعت از مخازن، کاهش خسارات احتمالی کشاورزی، رعایت ملاحظات ایمنی و پایداری سدها، رعایت موارد کیفی و ملاحظات زیست‌محیطی و ... است.
او بیان کرد: به این مفهوم که در شرایطی که آورد‌ه‌های پیش‌بینی‌شده به مخزن به دلیل وقوع خشکسالی محقق نشود، برنامه‌ریزی به نحوی بازنگری می‌شود تا بتوان به حدی که تهدیدی برای مسائل فنی، کمی و کیفی آب شرب وجود نداشته باشد از ذخایر آب مخازن بهره‌مند شد. در شرایط ترسالی و وقوع رخداد سیلاب نیز مهار آب و حداکثر ذخیره‌سازی توسط مخازن سدها صورت می‌پذیرد که بتوان از منابع آب ذخیره شده برای تأمین مصارف در سال‌های آینده بهره برد و همچنین جریانات لحظه‌ای و تداوم سیلاب‌های مخرب را توسط مخزن مهار و کنترل کرد.
رئیس گروه بهره‌برداری از سد‌های کشور شرکت مدیریت منابع آب ایران بیان کرد: پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور برای بارش فصل پاییز، وضعیت نرمال برای اکثر نقاط کشور را بیان می کند، ولی از آنجا که در پیش‌بینی‌های آن سازمان تصویر روشنی از شرایط زمستان ۹۸ ارائه نشده است بنابراین بهره‌برداری از مخازن مطابق با اهداف مشخص، حساسیت بالا و پایش لحظه ای دنبال می شود.
وی افزود: به طور متوسط حدود ۷۰ درصد ورودی‌ها در ۲ فصل زمستان و بهار اتفاق می‌افتد در صورتی که حدود ۷۰ درصد خروجی و مصارف سدها در ۲ فصل بهار و تابستان محقق می‌شود، بنابراین دقت پیش‌بینی‌های هواشناسی در ماه‌های پیش‌رو بسیار حائز اهمیت خواهد بود و بر آن اساس برنامه بهره‌برداری سدها در مقاطع زمانی مشخص بازنگری و در صورت لزوم اصلاح می‌شود.
عسکری نژاد اظهار کرد: کشور ایران در ناحیه خشک و نیمه‌خشک واقع شده بنابراین خشکسالی همواره با ما همراه است؛ به همین ضرورت دارد این موضوع در شرایط آبی مختلف، آمادگی جهت تامین مصارف شرب و دیگر مصارف استراتژیک برقرار باشد چرا که وابستگی به تامین آب از یک منبع، امری پرریسک است. بهره‌برداری تلفیقی، از منابع آب سطحی و زیرزمینی، احداث و بهره‌برداری از طرح‌های توجیه‌پذیر آب‌شیرین‌کن و بازچرخانی حداکثری منابع آب مورد نیاز بوده و اقدامات موثری نیز در این ارتباط تاکنون در سطح کشور صورت گرفته است که می‌بایست به منظور نیل به اهداف تعیین‌شده پیگیری و انجام می شود.
کمبود سدها در استان گلستان مانع جمع آوری سیلاب ها
هم چنین نور محمد تربتی نژاد عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران، در همین خصوص اظهار کرد: سیلی که در اواخر سال ۱۳۹۷ و اوایل سال ۱۳۹۸ در استان گلستان به وقوع پیوست میزان این بارندگی‌ها در مدت محدود به ۳۵۰ میلی متر رسید.
وی ادامه داد: در استان گلستان تعدادی سد از جمله سد گلستان و بوستان و ... در مسیر این سیل‌ها قرار داشت که ۳۰ درصد از حجم سدها خالی بود و همراه با بارش باران و سیل رخ داده پر شدند وتوانستیم میزان قابل توجهی از این آب‌ها را مهار و ذخیره کنیم؛ هم چنین میزان قابل توجهی از این آب‌ها خسارات جدی به زمین‌های کشاورزی، منازل مسکونی، مراکز آموزشی و ادارات وارد کرد.
نماینده مجلس شورای اسلامی در مناطق گرگان و آق قلا افزود: علی رغم هشدار‌های جدی سازمان هواشناسی جهت وقوع سیل و پیش گیری از آن به دلیل اینکه مدتی طولانی سیل در این استان رخ نداده بود، نتوانستیم به طور مرتب این آب ها را مهار و مدیریت کنیم؛ به طور معمول پیش از وقوع سیل برای ذخیره این آب‌ها باید سدها خالی شوند؛ که متاسفانه در استان گلستان سدها تخلیه نشد.
وی با اشاره به وقوع سیل گذشته در استان گلستان تصریح کرد: در سیل‌های رخ داده در سال‌های اخیر به علت خالی بودن سدها، توانستیم بخشی اعظمی از این آب ها را مهار کنیم.
عضو مجلس شورای اسلامی ادامه داد: برخی از سدها به هدف جلوگیری از سیل احداث می‌شوند؛ سد‌هایی که در مسیر سیل احداث می‌شوند اگر زمان بروز سیل خالی باشند نقش مهمی در مدیریت آن‌ها دارند.
این مقام مسئول گفت: تعدادی سد در استان گلستان در دست احداث بودند که اگر این سدها زودتر به بهره برداری می رسیدند، خطر سیل کمتر می‌شد؛ قبل از وقوع سیل اخیر به دلیل کمبود آب تصمیم بر گسترش سدها نداشتیم، اما در حال حاضر مسئولان به فکر تجدید نظر افتادند و قصد داریم در مسیر سیل‌ها و حوزه‌های آبریز و آب خیز تعداد سدها را افزایش دهیم که گسترش این سدها باعث ذخیره آب برای کشاورزی و آب شرب می‌شود.
با این تفاسیر به نظر می رسد تاثیر به سزای منابع آب در زندگی انسان ها باعث شده است که سد سازی در دید بسیاری از مسئولان جنبه سیاسی پیدا کند و بسیاری از دولت‌ها برای تامین آب مناطق از سدسازی‌های بی‌رویه با اهداف کوتاه‌مدت حمایت می‌کنند.
/باشگاه خبرنگاران
ارسال نظر