تغییر الگوی کشت و کشاورزی فشرده، راه مقابله با کم‌آبی در گلستان
کارشناسان کمبود منابع آبی و وقوع خشکسالی در گلستان را تهدیدی جدی برای تولیدات کشاورزی می دانند.
به گزارش گلستان ۲۴؛ تنها راه مقابله با خشکسالی و پیامد‌های آن، تغییر الگوی کشت و ترویج کشاورزی فشرده است.
تغییر الگوی کشت به معنی پرهیز از زراعت محصولات با نیاز آبی بالا مانند شالی و ترویج کشت با مصرف آبی کمتر یا مقاوم به کم آبی و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری به جای روش سنتی غرقابی است.
کشاورزی فشرده نیز به توانایی تولید محصول در محیط‌ها و شرایط کنترل شده مانند گلخانه به شیوه هیدرو پونیک یا کاشت گیاهان یا درختانی به صورت متراکم با تولید بیشتر است که در هر ۲ حالت علاوه بر مدیریت مصرف منابع آبی می‌توان از آلودگی‌های زیست محیطی (آفات و بیماری‌ها) در کشاورزی گسترده یا سنتی نیز جلوگیری کرد.
مطابق داده‌های سازمان جهادکشاورزی گلستان هم اکنون این استان ۶۶۷ هزار هکتار اراضی با قابلیت کشاورزی و ۲۱۴ هزار خانوار بهره‌بردار (معادل ۳۸ درصد اشتغال گلستان) دارد و سالانه در شرایط عادی پنج میلیون و ۴۰۳ هزار تن انواع محصول کشاورزی در این استان شمالی تولید می‌شود.
گلستان در تولید ۱۶ محصول شامل دانه‌های روغنی کلزا، سویا، آفتابگردان، هلو، توتون و گوشت مرغ رتبه اول، گندم، چغندرقند و خرمالو مقام دوم، شلتوک (برنج)، پیله‌تر ابریشم، میگو و پنبه رتبه سوم، ماهیان پرورشی و خاویاری رتبه چهارم و جو و زیتون رتبه پنجم کشوری را دارد که نشان دهنده نقش و اهمیت کشاورزی منطقه در توسعه، خودکفایی و امنیت غذایی کشور است.
تولیدات سالانه کشاورزی گلستان از ظرفیت ۶۶۷ هزار هکتار زمین کشاورزی، چهار میلیون واحد دامی، ۴۵۲ هزار و ۱۸۵ هکتار جنگل، ۸۶۲ هزار و ۸۲۵ هکتار عرصه مرتعی، بیش از هزار واحد مرغداری و دسترسی به ۱۱۰ کیلومتر از ساحل دریای خزر به دست می‌آید.
اوایل دی امسال محمدرضا عباسی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی گلستان گفته بود ۳۰ هزار هکتار از اراضی مستعد کشت این استان شمالی به سبب پدیده خشکسالی هنوز به زیر کشت نرفته است.
همچنین ۲۱ دی امسال آمنه جمشیدی معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی سازمان جهادکشاورزی گلستان گفته بود که به سبب خشکسالی و سبز نشدن ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی گندم و جو و نیز بدسبزی ۷۰ هزار هکتار دیگر از مزارع گندم، جو ودانه روغنی کلزای این استان، تاکنون ۳۰ هزار میلیارد ریال خسارت به بخش کشاورزی این استان شمالی وارد شده است.
عضو هیات علمی و استادیار رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه گنبدکاووس می گوید: شیوه کشاورزی در کشور خشک و کم آب ایران و استان گلستان درست نبوده و ارزش اقتصادی این بخش به سبب شیوه کشت سنتی بسیار پایین است.
به گفته امین محمدی کشاورزی از بخش‌های با اهمیت حوزه اقتصاد ایران است، زیرا تامین کننده امنیت غذایی، رفاه، درآمد و رشد اقتصاد ملی به شمار می‌رود که در صورت بکارگیری روش‌های علمی و صنعتی در تولیدات این بخش می‌توان علاوه بر تامین نیاز‌های داخلی با صادرات بخشی از محصولات آن برای کشور ارز آوری و تولید ثروت کرد.
او با استناد به آمار رسمی مبنی بر وجود ۱۶.۵ میلیون هکتار اراضی کشاورزی در کشور گفت: از این مقدار فقط ۶ میلیون هکتار آن آبی و بقیه دیم است و همین نسبت در گلستان وجود دارد.
تفاوت بهره‌وری کشاورزی در ایران و کشور‌های پیشرفته
محمدی می گوید: باوجود اینکه ارزش اقتصادی بخش کشاورزی در کشور‌های پیشرفته بالا است، اما این ارزش در کشور ما بین ۲ تا چهار درصد است در واقع مقدار تولیدی که مثلا یک کشاورز در کشور پیشرفته از یک هکتار زمین به دست می آورد قابل مقایسه با همان مقدار محصول در ایران نیست.
او گفت: بدون توجه به توانمندی‌های زیست محیطی طی سال‌های گذشته کشاورزی سنتی را با هدف رسیدن به خودکفایی توسعه دادیم و کشور را در خطر نابودی منابع آبی زیرزمینی که طی فرایندی هزاران ساله بوجود آمدند، انداختیم.
به گفته محمدی بر اساس آمار ارائه شده اکنون از ۷۸ درصد پهنه سفره‌های آب زیرزمینی برداشت می‌کنیم که رقم بسیار بالایی است و حاصل آن کاهش شدید ذخیره سفره‌ها و پدیده فرونشست زمین در دشت‌های کشور بوده است.
او تبعات اجتماعی و امنیتی مانند مهاجرت روستاییان به شهر‌ها و خالی شدن روستا‌ها در برخی استان‌ها مانند سیستان و بلوچستان و خراسان‌ها یا مهاجرت از استان‌های مرکزی و اصفهان به استان‌های شمالی گیلان و مازندران و یا اختلافاتی که بین مردم برخی استان‌ها رخ می‌دهد را از مهم ترین عواقب و چالش‌های برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و فرونشست دشت‌ها برشمرد.
ورشکستگی آب در ایران
عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس گفت: میزان بارندگی سالانه ایران یک سوم میانگین ۸۶۰ میلی‌متر جهانی یعنی حدود ۲۳۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر است و در کنار آن خشکسالی هم تشدید شده بنابراین برداشت بی رویه از منابع آبی زیرزمینی به جای مدیریت منابع آبی سطحی درحوزه کشاورزی سبب شده که کارشناسان بحث ورشکستگی آب در ایران را مطرح کنند.
محمدی، توسعه کشاورزی فشرده یا صنعتی مانند کشت‌های گلخانه‌ای یا متراکم، کشت محصولات با نیاز آبی کم یا جایگزین کردن کشت گیاهان دارویی به جای برخی محصولات زراعی در گلستان بویژه مناطق شمالی آن، بهبود روش‌های آبیاری نوین به جای شیوه غرقابی و فرهنگ سازی برای جلوگیری از اتلاف مواد غذایی که در ایران رقم بالایی دارد را از راهکار‌های اصلی برای مقابله با کم آبی و خشکسالی در کشور و استان گلستان برشمرد.
او گفت: مسئولان متولی و رسانه‌ها باید میزان مصرف آب برای تولید هر کیلوگرم محصولات مختلف کشاورزی مثل برنج، گوشت و میوه‌ها را برای مردم و کشاورزان بیان کنند، چون اگر مردم و کشاورزان به اهمیت این موضوع پی ببرند بدون تردید در شیوه‌ها و نوع کشت و مدیریت مصرف مواد غذایی تجدید نظر خواهند کرد.
به گفته محمدی در مناطق شمالی گلستان از جمله گنبدکاووس کشت هندوانه با نیاز آبی بالا صورت می‌گیرد در حالی که باید مزارع این مناطق که عموما خشک هستند را با فرهنگ و اعتماد سازی بین کشاورزان به کشت گیاهان دارویی که ارزش افزوده بالایی دارد، اختصاص داد.
او بابیان اینکه کشاورزی می‌تواند اساس و رکن توسعه و خودکفایی کشور قرار گیرد، اما نه به هر قیمت و شرایطی، گفت: علاوه بر راهکار‌های ارائه شده، باید بخشی از اشتغال موجود در بخش کشاورزی گلستان باتوجه به ظرفیت‌های این استان به بخش گردشگری و صنایع دستی منتقل شود تا برای مردم اشتغال ایجاد گردد.
خطر نشست زمین در دشت‌های گرگان و گنبد
یکی دیگر از استادان دانشگاه کشاورزی گنبدکاووس (گروه مرتع و آبخیزداری) نیز می گوید: به سبب روش‌های سنتی و نادرست کشاورزی در گلستان، زنگ خطر نشست زمین و شور شدن آب‌های زیر زمینی در دشت‌های گرگان و گنبدکاووس به صدا درآمده که باید برای مقابله با آن نسبت به تغییر شیوه‌های این بخش اقدام کرد.
مجتبی قره محمودلو گفت: بر اساس آمار فائو بیش از ۹۰ درصد آب زیرزمینی که استحصال می‌شود در بخش کشاورزی مصرف می‌گردد که در دهه‌های اخیر حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق مجاز و غیرمجاز سبب شده سطح آب‌های زیرزمینی کشور و استان کاهش پیدا کند.
او نقش شرایط اقلیمی و احداث سد‌ها بر روی سرشاخه‌های رودخانه‌ها را که سفره‌های زیرزمینی مناطق دشت از آن تغذیه می‌کنند مهم دانست و گفت: باتوجه به قرار گرفتن آب‌های شور در زیر سفره‌های زیرزمینی از جمله دشت گرگان و گنبد، افت سطح آب‌های زیرزمینی سبب برهم خودرن تعادل آب شیرین و شور و ورود آب شور به چاه‌های منطقه شده است.
قره محمودلو گفت: باتوجه به اینکه مخازن آب زیرزمینی مناطق دشتی گلستان در حال تخلیه شدن و فرونشست هستند در آینده‌ای نزدیک باید منتظر فرونشست‌ها و شکاف‌هایی همانند دشت ورامین در استان باشیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس می گوید: استفاده از آب دریای خزر برای مصارف کشاورزی توصیه نمی‌شود، زیرا اکنون بیلان آب این دریا منفی شده و عقب نشینی خط ساحلی و خشک شدن خلیج گرگان نیز شاهد این ادعا است که در صورت برداشت از آب دریا، فراگیری پدیده ریزگرد‌ها در گلستان افزایش خواهد یافت.
او گفت: استفاده از آب‌های لب شور نواحی شمالی گلستان نیز توصیه نمی‌شود، زیرا این منابع که به شکل تالاب بوده و یا تغذیه کننده این پهنه‌های آبی هستند، در صورت استفاده و با توجه به خشکسالی‌های اخیر و برهم خوردن بیلان آبی به خشک شدن تالاب‌ها و در نهایت وقوع پدیده ریزگرد‌ها در استان منجر خواهد شد.
عضو دیگر هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس و استادیار رشته باغبانی نیز گفت: از نظر کشت محصولات (الگوی کشت) و مصرف آب در گلستان هیچ برنامه‌ای وجود ندارد و این موضوع مهم همانند دیگر استان‌ها در این استان نیز رها شده است.
فاجعه حفر چاه برای کشت شالی
حسین حسینی مقدم گفت: اکنون در گنبدکاووس و مینودشت هر چند صد متر یک چاه عمیق یا نیمه عمیق برای کشت محصولات با نیاز آبی بالا مانند شالی حفر می‌شود که یک فاجعه است.
به گفته حسینی مقدم برخی زمین داران بزرگ در منطقه هر سال حجم زیادی از اراضی خود را به کشت شالی اختصاص می‌دهند ، چون پول کافی دارند، هر سال چاه‌های خود را عمیق‌تر کرده یا چاه جدید حفر و با این اقدام منابع با ارزش آب زیرزمینی را خشک می‌کنند.
این عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس گفت: مسئولان متولی باید از نقطه نظرات استادان و کارشناسان دانشگاه در ارائه راهکار‌های علمی برای مقابله با کم آبی و خشکسالی بیشتر استفاده کنند در غیر این صورت با رویه فعلی در چند سال آینده گلستانی خشک و بی آب خواهیم داشت.
حسینی مقدم می گوید: اگر شیوه‌های علمی و نوین را در کشاورزی اجرا نکنیم، علاوه بر از دست دادن منابع آبی، محصولات تولیدی ما که به بازار‌های جهانی صادر می‌شود، برگشت خواهد خورد.
همچنین ابراهیم غلامعلی پور علمداری دیگر عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس می گوید: ترویج کشت گیاهان دارویی که ارزش اقتصادی بالایی نیز دارد باتوجه به شرایط اقلیمی گلستان از بهترین راهکار‌ها برای مدیریت منابع آبی فعلی و مقابله با کم آبی و پدیده خشکسالی است.
او گفت: توجه به توسعه کشت گیاهان دارویی علاوه بر کاهش مصرف نهاده‌های کشاورزی (کود و سم) و ایجاد درآمد برای مردم، می‌توان از آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از مصرف بالای انواع کود و سموم شیمیایی و خطرات آن بر سلامت انسان نیز جلوگیری و از سایر اندام‌های گیاهان دارویی برای مصارف دیگر یا تقویت زمین به عنوان کود طبیعی استفاده کرد.
کم آبی و پدیده خشکسالی تهدید جدی بر کشاورزی گلستان و ساکنان آن به شمار می‌رود و اگر برای مقابله با آن برنامه‌ریزی اصولی و علمی صورت نگیرد شاید فردا دیر باشد.
منبع: ایرنا
ارسال نظر