ناگفته‌های نگارستان ایران در دل موزه‌های تاریخی گلستان

موزه‌ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان تاریخ و هنر هستند. هر یک از اشیا درون موزه‌ها در عین بی زبانی با هزاران زبان با بیننده سخن می گویند و اسناد معتبری از هنر فرهنگ و تاریخ ارائه می‌دهند.

به گزارش گلستان24، امروزه وجود «موزه»، به‌ویژه موزه‌های باستان شناسی و هنری در هر شهر، نماد و مظهر رشد و کمال فرهنگی مردم آن شهر محسوب می‌شود.

استان گلستان که از لحاظ گردشگری و مناطق بکر طبیعی، جاذبه‌های گردشگری مذهبی و آثار باستانی جزو استان‌های غنی به شمار می‌رود، افتخارات فرهنگ و هنر خود را در ۹ موزه در سطح استان گلستان به نمایش گذاشته است که به توضیح هر کدام می‌پردازیم.

کاخ موزه گرگان

کاخ موزه گرگان، یکی از ۱۲ کاخ پهلوی در کشور است  که محل اقامت این خانواده در منطقه بوده و پس از مرمت به کاخ موزه گرگان تبدیل شد.

کاخ موزه گرگان در دو طبقه به سبک اروپایی ساخته شده و در سال ۱۳۱۷ به دستور رضاخان در کنار مجموعه‌ای از ساختمان‌های اداری ساخته شده در آن سال‌ها از جمله شهرداری، ثبت احوال، مدرسه ایرانشهر و اداره پست گرگان بنا شد.

کاخ شهر گرگان با قدمتی بیش از ۷۰ سال در سال ۱۳۴۳ به عنوان بیست و چهارمین موزه کشور و نخستین موزه شمال کشور مطرح بوده که بعدها به ثبت ملی رسید.

اکنون این کاخ در طبقه همکف به عنوان موزه تاریخ شهر و با تندیس۳۰ شخصیت از مشاهیر استان گلستان و آثار تاریخی کشف شده از شهر گرگان از جمله تورنگ‌تپه، شهر باستانی جرجان، دیوار دفاعی گرگان، عکس‌های قدیمی شهر و شماری از اسناد و مدارک و در طبقه بالا با اشیای مربوط به کاخ شاه پهلوی تجهیز شده است. این کاخ در پارک شهر گرگان واقع شده است.

موزه گرگان

موزه گرگان در اردیبهشت ماه ۱۳۴۳ در کاخ سلطنتی پارک شهر (کاخ موزه) که به شماره ۱۵۳۸ ثبت آثار ملی می باشد ، افتتاح و تا سال ۱۳۶۱ دایر بوده است. ساختمان فعلی موزه گرگان که در شمال شهر گرگان در خیابان شهداء جنب امامزاده عبدالله شهر گرگان قراردارد که در سال ۱۳۵۵ به عنوان موزه سنگ قبر افتتاح شد و در بهمن ماه ۱۳۶۷ با افزودن اشیاء باستان شناسی و مردم شناسی که از نقاط مختلف استان بدست آمده بود به صورت موزه منطقه ای در آمد ودر آن زمان به عنوان تنها موزه گرگان وموزه منطقه ای شمال کشور بود.

 بخش سنگ

در دورتادور حیاط سرسبز وباصفای موزه سنگ قبرهایی از قرن هشتم تا چهاردهم هجری قمری تماشاگران را به دیدار می طلبد. عمده ترین سنگ قبرها ازنوع ریشه ای، گهواره ای و رودخانه ای هستند و روی سنگ ها عموما آیاتی از کلام الله مجید، صلوات کبیر، احادیث، اشعار، نام متوفی و تاریخ فوت نقد وحک شده است.

سنگ ها به شیوه های گوناگون تزیین شده اند که از جمله مهمترین آنها که درنوعشان بی نظیر هستند می توان به نقوش محرابی، تزئینات مقنس و طرح های زیبای اسلیمی اشاره کرد. نقوش پاره ای از سنگها در عین خاموشی حاکی از نوعی تلاش و پویایی دستان توانمند متوفی در رهگذر زندگی و مبین شغل و پیشه اوست.

موزه گرگان به ۳ بخش که شامل بخش‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و بخش سنگ‌مزارهایی که به دست آمده از گورستان‌های قدیمی منطقه است، تقسیم می‌شود.

موزه صنایع دستی

خانه امیرلطیفی یا موزه صنایع دستی گرگان در بافت قدیم گرگان، خیابان امام خمینی جنب مسجد جامع و بازارچه سنتی نعل بندان قرار گرفته است.

این موزه در سال ۱۳۸۹ تأسیس شده و در آن آثاری مانند صنایع دستی اقوام گوناگون ساکن در استان گلستان و برخی از مشاغل تخصصی این بخش به نمایش درآمده است.

این بنا به مساحت ۹۵۶ مترمربع بنایی است دو طبقه که در اواخر دوره قاجار توسط مرحوم مهدی خان ملک به عنوان منزل مسکونی ساخته شده بود و دارای دو بخش هسته اصلی بنا و بخش‌های خدماتی است.

موزه صنایع‌دستی گرگان به‌عنوان اولین موزه صنایع دستی استان گلستان در خانه امیرلطیفی واقع شده است. این موزه تلاش می‌کند تا علاوه بر آشنا کردن مردم با صنایع‌دستی منطقه پیام‌های آموزشی و فرهنگی تأثیرگذاری را در جامعه گسترش دهد و سبب رونق و احیای مجدد آن‌ها در میان علاقه‌مندان شود.

موزه‌های مردم‌شناسی و تاریخ طبیعی علی‌آباد

کار ساخت موزه مردم‌شناسی در شهرستان علی‌آباد که شامل بخش‌های معرفی موسیقی کتولی، مراسم عروس بران و صنایع‌دستی کتولی است، در اجرای مصوبات سفر نخست دولت نهم به استان گلستان آغاز شد.

موزه تاریخ طبیعی این شهرستان نیز در سال ۸۸ تأسیس و به معرفی زیستگاه‌های آبی، خشکی، تالابی، کوهستانی و استپی، پستانداران تاکسیدرمی شده، حشرات، صدف‌ها، کانی‌ها و فسیل‌ها می‌پردازد.

شهرستان علی‌آباد با افزون بر ۱۳۲ هزار نفر جمعیت دارای چهار شهر فاضل‌آباد، علی آبادکتول، مزرعه و سنگدوین و ۷۶ روستا بوده و دارای جاذبه‌های مختلف طبیعی و گردشگری است.

موزه شهرستان آزادشهر

این موزه به معرفی اقوام ساکن در منطقه، معرفی مشاغل بومی و سنتی، معرفی جاذبه‌های فرهنگی و آداب‌ورسوم می‌پردازد.

شهرستان آزادشهر در حاشیه جاده تهران – گرگان – مشهد واقع‌شده و با مرکز استان گلستان حدود ۷۵ کیلومتر فاصله دارد.

موزه میراث جهانی برج قابوس

یکی از بی‌نظیرترین یادمان‌های معماری ایرانی در دوره اسلامی برج قابوس بن وشمگیر در شرق استان گلستان است.

این اثر که در شمال شهر گنبدکاووس و در سه کیلومتری بازمانده شهر قدیم جرجان مرکز حکومت آل زیار قرار دارد، ازنظر هنر معماری و تاریخی، یادگاری بس ارزنده از دوران آبادی و شوکت سرزمین جرجان و دودمان آل زیار است.

این بنای باشکوه که بلندترین برج آجری جهان است به دستور شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر مشهورترین پادشاه آل زیار ساخته شد.

برج قابوس به‌عنوان پانزدهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت‌شده و بر فراز تپه‌ای بزرگ قرار دارد.

این بنای تاریخی در سده چهارم هجری قمری به دستور شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار و در سال ۳۹۷ هجری (۱۰۰۷ – ۱۰۰۶ میلادی) ساخته‌شده است.

ارتفاع برج قابوس ۵۵ متر و با احتساب بلندی تپه ۱۵ متری پای‌بست آن به ۷۰ متر می‌رسد، این بنا با نقشه ستاره‌ای شکل و گنبد مخروطی به ارتفاع ۱۸ متر است و بر روی بدنه آن ۱۰ ترک وجود دارد که رأس هر ترک ۶۰/۱ متر و قاعده آن نیز ۴/۱ متر از هم فاصله دارد و محیط اصلی گنبد نیز ۳۰ متر است.

این بنا در تابستان سال ۹۱ به‌عنوان بلندترین برج آجری دنیا در یونسکو به ثبت رسید.

موزه فرش گنبدکاووس

در موزه فرش شهرستان گنبدکاووس مراحل تولید فرش ترکمن، معرفی ابزار و مواد اولیه، نمایش انواع فرش‌ها و نقوش اصیل آن پرداخته‌شده و سال ۹۳ تأسیس‌شده است.

گلستان از دیرباز مهد تولید فرش‌های دستباف ازجمله قالی ترکمن بوده، اما در سال‌های اخیر به دلایل مختلف این هنر صنعت ارزشمند در معرض تهدید قرارگرفته است.

در خصوص مراحل تهیه مواد اولیه و بافت فرش نیز گفتنی است که ترکمن‌ها پشم موردنیاز قالی‌بافی را پس از مراحل ریسندگی و رنگ‌آمیزی، روی دستگاه قوراما( نوعی دستگاه افقی ساده که مخصوص ایلات و عشایر است) چلّه کشی می‌کنند.

بیشتر قالیچه‌های ترکمن رنگ قرمز دارند و دلیل آن استفاده از قرمز دانه و روناس است.

طرح‌هایی که ترکمن‌ها در بافت فرش به کار می‌برند، بیشتر شکسته و هندسی و شبیه طرح‌های بخارایی است که اصطلاحاً به آن ˈآخالˈ می‌گویند.

زمینه این نوع قالی‌ها مزین به کتیبه‌ها و یا قاب‌های لوزی شکل است که به کمک خطوط متقاطع به هم ارتباط یافته‌اند.

نقوش اصلی دست بافته‌های ترکمن‌ها «گل یا تمغا» یعنی برکه آب است و به گل‌های لوزی شکل یا هشت‌ضلعی اطلاق می‌شود.

بیشتر بافندگان فرش استان گلستان در گنبدکاووس، کلاله، مراوه‌تپه، مینودشت، علی‌آباد کتول، آق‌قلا، بندر ترکمن و آزادشهر ساکن هستند.

موزه مردم‌شناسی شهرستان گمیشان

این موزه به معرفی مشاغل بومی و سنتی قوم ترکمن، آداب‌ورسوم محلی و صنایع‌دستی آنان می‌پردازد و در سال ۱۳۸۹ راه‌اندازی شده است.

موزه مردم‌شناسی گمیشان در ساختمانی تاریخی معروف به گو کلانی و در میان بافت سنتی و زیبای شهر گمیشان نگاه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

اغلب مردم ساکن در شهرستان گمیشان ترکمن بوده و دارای هنرهای سنتی و صنایع‌دستی و آداب‌ورسوم، آیین‌ها و مشاغل بومی ویژه‌ای هستند که حفظ و معرفی آن‌ها علاوه بر توسعه فرهنگی منطقه و حفظ اصالت آن سبب جذب بیشتر گردشگر خواهد بود.

موزه مردم‌شناسی شهرستان مینودشت

این موزه دارای دو قسمت مردم شناسی (شامل صنایع دستی و لباس‌های محلی قوم قزلباش و مراحل کار ابریشم بافی) و قسمت باستان شناسی (شامل اشیا به دست آمد از تپه باستانی روستای بازگیر) است.

این موزه در شهرستان مینودشت و خیابان پاسداران واقع شده است.

منبع: مهر