کلاس درس دیپلماسی «آقا»

دولت «تدبیر و امید» از زمان آغاز فعالیتش، به‌واقع موضوع سیاست خارجی و برنامه هسته‌ای کشورمان را به اولویت برنامه‌هایش تبدیل کرده و دیپلماسی «تنش‌زدایی» یا «لبخند» را در دستور کار قرار داده است.

ورود واژه «دیپلماسی لبخند» و مشی دولت بر مبنای تنش‌زدایی در حالی مطرح شد که رئیس جمهور در همایش‌های انتخاباتی خود، یکی از برنامه‌هایش را «بازگرداندن عزت و غرور ملی ایرانیان» اعلام کرده بود و در مراسم تحلیف خود در مجلس شورای اسلامی نیز گفت که تعامل سازنده بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک و از موضع برابر مبنای روابط ما با سایر کشورها را تشکیل خواهد داد و بر این اساس متناسب با رفتار و برخورد طرف‌های مقابل در جهت بهبود و ارتقای روابط حرکت خواهیم کرد.

دکتر روحانی در روزهای پیش از انتخابات ریاست جمهوری 92 خطاب به طرف‌های خارجی می‌گفت: «به صراحت می‌گویم اگر پاسخ مناسب می‌خواهید نه با زبان «تحریم» که با زبان «تکریم» با ملت ایران سخن بگویید.»

اکنون پس از گذشت بیش از 2 سال از آغاز به کار دولت یازدهم، این سوال مطرح است که نتیجه «دیپلماسی لبخند» چه بود؟ غربی‌ها چه پاسخی به این نوع از دیپلماسی داده‌اند؟ آیا آن «عزت و غرور ملی» که به قول آقای رییس‌جمهور در سالهای گذشته رفته بود و از آن سخن می‌گفت، به ایرانیان بازگردانده خواهد شد؟

هرچند دولتی‌ها و مقام‌های ارشد دستگاه دیپلماسی کشور تلاش می‌کنند عملکرد خود را موفقیت‌آمیز جلوه دهند و آن را به منتقدان دولت نیز اثبات کنند، اما نگاهی به روند بیش از 2 سال گذشته، گواه آن است که دیپلماسی «لبخند» نفع چندانی برای کشور به همراه نداشته و حتی در برخی موارد سبب عقب‌نشینی در مواضع و پررویی و جسارت دشمنان شده است.

«مخالفت با پذیرش نماینده ایران در سازمان ملل متحد»، «تعطیلی تأسیسات هسته‌ای ایران»، «تهدیدهای مکرر نظامی دولت‌های غربی بخصوص آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران»، «حضور خارج از عرف و غرض‌ورزانه دیپلمات‌های غربی در ایران» و ... تنها نمونه‌های از نتایج عملکرد ضعیف «دیپلماسی لبخند» دولت تدبیر است.

در جدیدترین مورد، در شرایطی که طی هفته‌های اخیر و پس از فاجعه عظیم و مصیبت‌بار در منا که منجر به کشته‌شده هزاران زائر خانه خدا بخصوص بیش از 500 حاجی ایرانی شده، همه نگاه‌ها به‌سوی وزارت امور خارجه تمرکز یافته بود و انتظار می‌رفت وزارت امور خارجه دولت به‌اصطلاح «تدبیر و امید» به وظیفه خود در پیگیری حقوق مردم ایران عمل نماید، اما در مقابل گویا وزارت امور خارجه و سایر مسئولان دولت، منتظر بودند تا از سوی مقامات سعودی دری برای مذاکره گشوده شود؛ عملکردی که نتیجه‌ی قابل توجه‌ای در پی نداشت، بلکه سبب افزایش جسارت آل‌سعود در برابر دولت ایران شد.

در حالی که رئیس‌جمهور کشورمان با وجود وقوع فاجعه مصیبت‌بار منا و درخواست رسانه‌ها و فعالان سیاسی برای نیمه‌تمام گذاشتن سفر آمریکا و بازگشت به ایران، تنها یک روز زودتر از برنامه پیش‌بینی شده به کشور بازگشت، و از سوی دیگر وزیر امور خارجه کشورمان نیز به روبان مشکی و چند اظهار تأسف در مصاحبه‌ها بسنده کرد و ترجیح داد واکنش خود به این رویداد بزرگ را در این سطح نگاه دارد و با واسطه قرار دادن امیر کویت برای مذاکره با عربستان نتیجه‌ای در این خصوص به دست آورد، اما با این وجود این سیاست دستاوردی با خود به دنبال نداشت تا جایی که در خواست ظریف برای دیدار با وزیر خارجه عربستان به نتیجه نرسید و با اذعان وزیر ارشاد دولت یازدهم، با سردی رد شد.

بی‌توجهی دولت یازدهم در برابر فاجعه منا تا جایی پیش رفت که وزیر امور خارجه این دولت حاضر نشد سفر خود به آمریکا را نیمه‌کاره بگذارد و طی سفیری 15 روزه به نیویورک، مسئولیت رسیدگی به این فاجعه را با معاون خود سپرد. خلاء برخورد مناسب مسئولان دولتی در برابر بزرگترین فاجعه تاریخ حج، سبب شد امام خامنه‌ای بار غفلت دولت را به تنهایی به دوش گیرند و بی‌مسئولیتی دولت در احقاق حقوق مردم ایران را جبران کرده و خلاء بی‌‌دبیری دولت یازدهم را جبران نمایند..

در همین راستا، امام خامنه‌ای در مراسم دانش‌آموختگی، تحلیف و اعطای سردوشی دانشجویان دانشگاههای افسری ارتش جمهوری اسلامی ایران در دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره) نوشهر با اشاره به حادثه تأسف بار و خونین صحرای منا و با اشاره به ضرورت تشکیل کمیته حقیقت یاب با حضور کشورهای اسلامی و از جمله جمهوری‌اسلامی ایران، فرمودند: «دولت عربستان در انتقال ابدان مطهر جان باختگان به وظایف خود عمل نمی‌کند و جمهوری اسلامی ایران نیز تاکنون با خویشتنداری و ادب اسلامی، حرمت برادری را در دنیای اسلام نگه داشته است، اما این را بدانند که اندک بی احترامی به دهها هزار نفر از حجاج ایرانی در مکه و مدینه و عمل نکردن به وظایف برای انتقال ابدان مطهر، عکس العمل سخت و خشن ایران را در پی خواهد داشت».

«اگر کشور ما و ملت ما بخواهد در مقابل عناصر اذیت‌کننده و موذی عکس‌العمل نشان بدهد، اوضاع آنها خوب نخواهد بود؛ ما تا حالا خویشتن‌داری کردیم. در قضایای متعددی خویشتن‌داری کردیم؛ دست ایران اسلامی از خیلی‌ها بازتر است، توانایی‌های ما، امکانات ما از خیلی‌ها بیشتر است؛ میدانند که اگر بخواهند هماوردی کنند با نظام جمهوری اسلامی، در هیچ صحنه‌ای حریف نمی‌شوند. ما رعایت ادب اسلامی، رعایت حرمت برادری در امت اسلامی را نگه داشتیم؛ ما می‌توانیم عکس‌العمل نشان بدهیم، اگر بنا شد عکس‌العمل نشان بدهیم، عکس‌العمل‌های ما خشن هم خواهد بود، سخت هم خواهد بود.

امتحان کردند ملت ایران را؛ در قضیه‌ جنگ هشت‌ساله، همه‌ این‌ها -این دوروبری‌ها- و همه‌ قدرت‌های شرق و غرب از یک عنصر خبیث فاسد حمایت کردند و دفاع کردند و همه‌شان سیلی خوردند؛ خود آن عنصر فاسد سیلی خورد و به تبع او همه‌ آن کسانی که [از او] حمایت کرده بودند سیلی خوردند؛ ایران را شناخته‌اند؛ اگر نشناخته‌اند، بشناسند.»

سخنانی که حکایت از طراحی ویژه معظم‌له برای عبور دادن دولت یازدهم از یکی از حساس‌ترین مقاطع و بهبود چهره مخدوش شده دولت در اجرای وظایف خود دارد؛ همچون مقاطع مختلف چند سال اخیر که رهبر انقلاب با حمایت‌های خود از دولت «تدبیر و امید»، جای هرگونه بهانه را از بهانه‌جویان گرفتند.

در حالی که تا چند روز پیش از سخنرانی امام خامنه‌ای، وزیر تازه‌کار امور خارجه سعودی بر درخواست مذاکره طرف ایرانی دست رد زده بود، اما ساعاتی پس از هشدار صریح، قاطع و انقلابی مقام معظم رهبری به سران آل‌سعود، وزارت بهداشت سعودی با انتشار بیانیه‌ای رسما قول داد تا هیچ جسد ایرانی را در مکه دفن نشود و از سوی دیگر نیز مجوز خروج و انتقال اجساد را فورا صادر کند. همچنین پادشاه سعودی که به افکار ضدایرانی و ضدشیعی معروف است نیز پس از هشدار جدی امام خامنه‌ای، پیام تسلیتی به مردم و رهبری جمهوری‌اسلامی فرستاد.

با آنکه رئیس‌جمهوری در مراسم استقبال از کشته‌شدگان فاجعه منا در فرودگاه امام خمینی(ره) تهران، دیپلماسی دولت خود و وزیر امور خارجه‌اش را عامل همکاری مسئولان سعودی دانست، اما رییس سازمان حج و زیارت دولت یازدهم، پس سخنان قاطع و انقلابی امام خامنه‌ای در مصاحبه با خبرگزاری دولتی ایرنا اذعان کرد: «پس از بیانات مقام معظم رهبری ... گفتمان و ادبیات مقامات عربستانی به صورت کاملا مشهود تغییر کرده است».

این سخنان انقلابی و سنجیده رهبر انقلاب بود که به کمک دولت یازدهم آمد و این قابلیت را در بین مسئولان دولت ایجاد نمود تا به موضع‌گیری درباره فاجعه منا بپردازند. پس از سخنان معظم‌له بود که وزیر ارشاد دولت یازدهم طی نامه‌ای اعتراضی خطاب به وزیر حج سعودی، اعتراض خود را نسبت به حوادث پیش آمده در منا، نحوه رسیدگی به مجروحان و سهل‌انگاری در انتقال پیکرهای حجاج جانباخته به کشورمان ارسال دارد تا شاید به این وسیله گامی رو به جلو بردارند.

رئیس دولت یازدهم هم که تا پیش از سخنان صریح امام خامنه‌ای مواضعی کاملا رسمی و نچندان موثر به زبان آورده بود، پس از بیانات قاطع و شدیدالحن مقام معظم رهبری، در مراسم استقبال رسمی پیکرهای حجاج جانباخته در منا، با استفاده از شمه‌ای از دیپلماسی انقلابی، گفت: «زبان ما در این حادثه زبان عواطف، برادری و ادب بوده است و در جای لازم هم از زبان دیپلماسی استفاده شده و اگر هم لازم باشد جمهوری اسلامی ایران از زبان اقتدار خودش نیز استفاده خواهد کرد».

در مجموع، نتیجه دو سال رویکرد و دیپلماسی «لبخند» دولت یازدهم را می‌توان در پاسخ بی‌ادبانه وزیر امور خارجه آل‌سعود به درخواست ملاقات همتای ایرانی‌اش دید.

در این مدت شاید بتوان اینگونه ادعا کرد، اگر دیپلماسی لبخند دولت یازدهم حقوق، منافع و عزت‌ملی ایرانیان را پایمال نکرده باشد، اما موجبات خدشه‌دار شدن و لکه‌دار شدن آن را فراهم کرده است.

امید است که مسئولان و دیپلمات‌های دولت «تدبیر»، شیوه و چگونگی مواجه با دشمنانِ اسلام و ایران را از سخنان قاطع اخیر رهبر معظم انقلاب فراگرفته باشند و از رویکرد «لبخند»، «انفعالی» و «اتفاقی» در دیپلماسی خارجی کشور دست کشیده که ادامه این رویکردها نه‌تنها سودی در کوتاه‌مدت ندارد، بلکه در بلند مدت نیز ثمری در پی ندارد؛ همچون اعتماد به «شیطان‌بزرگ» در مذاکرات هسته‌ای که قطعاً همچون آب در هاونگ کوبیدن است.

دشمنان ملت ایران در تمام مقاطع پس از انقلاب اسلامی و در مواجهه با دولت‌های مختلف این موضوع را اثبات کرده‌اند که نمی‌توان براساس قول و فعل آنها تصمیم نهایی را گرفت و وعده‌هایشان، نمی‌تواند قابل اعتماد باشد، بلکه باید در مواجهه با دشمنان ملت ایران، همچون امام خامنه‌ای با رویکردی انقلابی و مقتدرانه اقدام نمود.