آدابی که در پس تکنولوژی رنگ باخت

با شروع ماه مبارک رمضان در شهرهای گلستان کافی‌شاپ‌ها، رستوران‌ها، بستنی‌فروشی‌ها، آشپزخانه‌های مرکزی و ... در طول روز فعالیت خود را متوقف می‌کنند اما دم دمای افطار که می‌شود شهر جنب‌وجوش خود را از سر می‌گیرد و بساط فروش انواع آش رشته، حلیم و دیگر غذاهای مخصوص ماه مبارک رمضان در بین مردم داغ می‌شود.

مسجدهای جامع در شهرها و روستاهای مختلف گلستان و همچنین مسجدهای محلات به پایگاهی برای تلاوت قرآن و تفسیر پیام وحی الهی با حضور علما تبدیل می‌شود.

این روزها پای صحبت مردان و زنان پا به سن گذاشته که می نشینیم با گلایه مندی از تکنولوژی که روز به روز جایش را در زندگی روزمره ما بیشتر باز می کند، یاد دوران کودکی و جوانی خود را در ایام ماه مبارک رمضان با تعریف خاطراتشان زنده می کنند. خاطراتی که اگر نسل جوان بخواهند آن ها را تجربه و لمس کنند قطعا به ماشین زمان نیاز دارند.

گلایه نسل قدیم از نسل جدید

علی برزویی پیرمرد ۷۶ ساله است که دیگر توان روزه گرفتن ندارد، می گوید: در زمان جوانی ام به خاطر دارم با اغاز ماه رمضان جنب و جوش عجیبی در خانه ها برپا می شد و همه ما منتظر آش رشته و فرنی مخصوص سفره افطار بودیم اما سفره های افطاری امروزی با آن ژله های رنگارنگ و غذاهایی سردی مانند سالاد الویه جای غذاهای گرم را گرفته اند، همانطور که رابطه ها سرد شده اند و دیگر گرمی سابق را ندارند.

وی معتقد است ماه رمضان ماه پر خیر و برکتی است که صفا و صمیمیت پای سفره های آن سالی یک بار تکرار می شود و برای اینکه بتوانیم گرمای سابق را به پای سفره های افطاری باز کنیم لازم جوانان ما کمی از غرب گرایی فاصله بگیرند و به رسوم گذشته خود نگاهی بیندازند.

در ادامه به جزئیات رسم و رسوم و برخی عادات غذایی اقوام مختلف گلستانی در ایام ماه مبارک رمضان می‌پردازیم، رسم و رسومی که بیشتر آن‌ها با ورود تکنولوژی به زندگی آدمی هرسال کم‌رنگ‌تر از سال قبل می‌شود.

یکی از رسم‌ و رسوم قدیمی که از گذشته‌های دور در بین گلستانی‌ها رایج بوده بیدار کردن همسایه‌ها و اهل محل قبل از اذان صبح و به هنگام سحر است تا روزه‌داران برای صرف سحری خواب نمانند.

البته در روزگاران قدیم مردی بانوای خوش سحر خوانی و یا ابیاتی موزون مردم را به بیداری دعوت می‌کرد، در بیشتر شهرهای گلستان هم مراسم «الله رمضونی» برگزار می‌شد. در این مراسم تعدادی از جوانان به جمع‌آوری کمک‌ می‌پرداختند و از محل این کمک‌‏ها به نیازمندان افطاری می‌دهند؛ رسمی که فراموش‌شده و دیگر اجرا نمی‌شود.

اما یکی از مراسمی که همچنان با قوت خود باقی است و هرساله از سوی مردم با شور و شعف بیشتری برگزار می‌شود مراسم شب‌های احیا است، با فرارسیدن شب‏های احیاء، مردم روزه‌دار گلستان با اشتیاق فراوان در مساجد حضور پیدا می‌کنند و مراسم احیاء را با خواندن قرآن، دعای جوشن کبیر و دسته‌های عزاداری در مساجد سپری می‌کنند.

 یکی از تاریخ‌نگاران گرگانی در رابطه با آداب غذایی مردم گرگان در رمضان می‌گوید: خوردن آب داغ یکی از آداب خاص افطار کردن مردم گرگان بوده و هست چراکه آن‌ها معتقدند آب گرم حنجره و معده خشک را برای خوردن غذا آماده می‌کند.

اسدالله معطوفی «تَرَک» و «فِرِنی» را غذای خاص مردم گرگان در ماه رمضان معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: در مراسم افطار خانوادگی معمولاً انواع غذاهای رایج مانند آبگوشت، فرنی، مسقطی، کتلت، خرما، سبزی، حلوا، آش، سوپ، نان‌روغنی و شیرینی‌هایی مثل گوش‌فیل و نان پنجه‌ای، نان کنجدی و قطاب و زولبیا بامیه بر سر سفره وجود دارد که به سلیقه خانواده استفاده می‌شود.

جگر خوری بعد از افطار هم سنت دیرینه مردم گرگان زمین بوده و این امر را نسخه‌های باقی مانده از دوران قاجار ثابت می‌کند.

آداب قوم سیستانی

رمضان خوانی، عیادت از مریض، صله‌رحم، کمک به مستمندان، دعا و نیایش به‌خصوص در شب‌های قدر و ...ازجمله رسومی است که سیستانی‌های استان گلستان با برگزاری همه‌ساله آن تلاش در زنده نگه‌داشتن آن دارند.

مدیر بنیاد فرهنگی نیمروز در رابطه با این مراسم می‌گوید: در این آیین که بیشتر در روستاها اجرا می‌شود چندین نفر از ریش‌سفیدان و معتمدان روستاهای سیستانی لحظاتی پیش از آغاز سحر از خواب بیدار می‌شوند و با رفتن به پشت‌بام خانه‌ها و خواندن اشعار مذهبی با لهجه محلی خود مردم روستا را از زمان سحری خوردن آگاه می‌کنند.

محمد آذری با اشاره به برگزاری مراسم آشتی‌کنان در بین سیستانی‌ها ادامه داد: ازآنجایی‌که سیستانی‌ها بر این باورند که بدون آشتی با برادران دینی، روزه فرد موردقبول درگاه الهی واقع نمی‌شود یکی دیگر از مراسم این ماه مبارک در بین سیستانی‌ها، مراسم آشتی‌کنان و ایجاد دوستی در بین افرادی است که به علتی از یکدیگر دل‌آزرده و ناراحت هستند. خانه‌تکانی و پختن نان‌های روغنی به نام «قلیفی» و کلوچه‌های محلی از دیگر آداب سیستانی‌ها در ایام منتهی به عید فطر است.

مردم سیستانی در ایام ماه مبارک رمضان بیشتر غذاهای آب‌دار ازجمله آبگوشت محلی و کشک زرد سیستانی مصرف می‌کنند البته در زمان‌های قدیم که ماه رمضان در ایام گرم سال قرار می‌گرفت مردم سیستان از غذاهای سرد مانند آب دوغ خیار و کشک استفاده می‌کردند تا در طول روز دچار گرمازدگی نشوند.

روزه‌داران سیستانی معمولاً روزه خود را با خواندن دعاهای مخصوص افطار و با خرما یا کشمش افطار می‌کنند. در سفره افطار خرما یا کشمش، چای، نان تافتون محلی و کلوچه خرمایی محلی گذاشته می‌شود.

آداب ترکمن‌ها

ترکمن‌ها برای اعلام زمان افطار در دورانی که امکانات و تجهیزاتی مانند رادیو و تلویزیون و ... وجود نداشت، مراسمی به نام «آغاز آچلی» به معنای افطاری کردن برگزار می‌کردند که پس از ساخت مساجد در این مناطق، اعلام مراسم افطاری از پشت‌بام مساجد اعلام می‌شد.

یکی دیگر از رسوم ترکمن‌ها در ایام ماه مبارک رمضان «یار رمضان» است. شب‌های ۱۴ و ۱۵ ماه مبارک رمضان یک طلبه یا غزل‌خوان خوش‌صدا در روستا به راه می‌افتاد و اشعاری با مضمون به نیمه رسیدن ماه رمضان می‌خواند از روزه‌داران می‌خواهد تا ۱۵ روز باقی‌مانده را مقاومت کنند. جمعیتی هم که پشت سر این طلبه به راه می‌افتادند پس از هر مصرع «الاو» یا «الله» می‌گفتند که به‌صورت منادایی بود و به این مراسم «یار رمضان» می‌گویند.

برگزاری اعتکاف در مساجد از شب بیستم تا سی‌ام ماه رمضان و ختم سی جزء قرآن در این شب ها از دیگر رسوم ترکمنان است. خواندن نماز ۲۰ رکعتی «تراویح» هم از مهم‏ترین مناسک عبادی ماه رمضان در بین ترکمن‌هاست و پس از نمازهای یومیه برپا می‌شود.

برگزاری آیین‌های شب قدر هم که از آداب مشترک در میان مسلمانان است با این تفاوت که ترکمن‌ها در شب بیست و هفتم ماه رمضان آیین شب قدر را برگزار می‌کنند و در آن شب به عبادت و راز و نیاز باخدا و ادای نماز نافله مشغول می‌شوند. البته در این شب بانوان ترکمن هم به پخت شیرینی و خوراکی‌های خانگی نظیر «پشمه»، «بورک»، نان برنجی و فرنی می‌پردازند. آیین شب‌های پایانی ماه رمضان در بین ترکمنان با سردادن آوای «الوادع» و «الفراق» یا شهر رمضان  در مساجد از سوی روزه‌داران با اندوه و ناراحتی فراوان برگزار می‌شود.

قزاق‌های ساکن استان گلستان هم آدابی مشابه ترکمن‌های استان گلستان دارند و در بسیاری از موارد رسومی شبیه به هم دارند. مردم شهر کردکوی‌ رسوم مشابه مردم گرگان داشته با این تفاوت که کردکویی ها در پانزدهمین روز ماه رمضان را جشنی به نام «رمضان الله» برپا می‌کنند.

در ایام گرم سال چطور روزه بگیریم

یکی از کارشناسان تغذیه گلستانی با توجه به شرایط آب و هوایی گلستان در رابطه با تغذیه صحیح در ماه مبارک رمضان بهخبرنگار مهر می‌گوید: از آنجایی که در وقت افطار بدن نیاز شدید به آب و کربوهیدرات دارد و امسال هم ماه مبارک رمضان در فصلی قرار دارد که طول روزها نسبت به‌روزهای دیگر سال بیشتر است باید برای تأمین آب موردنیاز بدن در وقت افطار از آب جوشیده ولرم به همراه شیرینی طبیعی مانند عسل، خرما، توت خشک و یا شکر قهوه‌ای استفاده شود.

مجید صحنه اضافه می‌کند: بهتر است روزه‌داران بعد از مصرف آب گرم به مدت ۱۰دقیقه به اعمال عبادی خود بپردازند تا ولع خوردن غذای زیاد و سنگین در آن‌ها کاهش یابد و بعد از کمی استراحت زمانی که آب بدن مقداری تأمین شد و عطش به پرخوری از بین رفت فرد می‌تواند از غذاهای مفید بهره ببرد.

این کارشناس علوم تغذیه بهترین غذا برای افطار را گروه مغزها مانند گردو، بادام، فندق و .... می‌داند و اضافه می‌کند: مصرف لبنیات، سبزیجات و کمی هم سوپ رقیق گزینه‌های مناسبی برای افطار هستند.

صحنه معتقد است باید در وقت افطار و سحری از خوردن ادویه‌هایی مانند دارچین، زعفران و فلفل‌ که در طول روز موجب تشنگی می شود  پرهیز شود.

وی در رابطه با تنوع غذایی قوم ترکمن می‌گوید: ازآنجایی‌که اهل سنت بعد از افطار به نماز تراویح مشغول می‌شوند و این نماز بیش از یک ساعت به طول می‌انجامد سعی کنند از غذاهای سبک در وقت افطار استفاده کنند.

صحنه ادامه داد: بورک یکی از غذاهای خوب ترکمنی بری ایام ماه مبارک رمضان است  به شرطی که برای درست کردن آن فقط از گوشت استفاده نشود و به‌جای گوشت از سبزی‌هایی مانند اسفناج، فلفل دلمه‌ای و قارچ و ... استفاده شود.