ارائه تصویری پلید و ابله از یک خانواده مذهبی در فیلم ایرانی!

 به گزارش گلستان24، یک خانوادۀ مسلمان چنان معرفی می‌شود (در فیلم کوچه بی‌نام) که همۀ شخصیت‌هایش پلید یا ابله هستند. جالب اینکه دو شخصیت محوری فیلم دائماً در حال ذکر گفتن و حفظ ظواهر مذهبی‌اند؛ گویا جناب فیلمساز تعهد داده که هر چند دقیقه یک بار این موضوع را به مخاطبانش تذکر بدهد که شما در حال تماشای سبک زندگی اسلامی هستید!

«کوچۀ بی‌نام»

 فیلم «کوچۀ بی‌نام» یکی از فیلم‌های تقدیرشده در جشنواره سال گذشتۀ فجر بود که سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی ما را زیرکانه تمسخر می‌کند. به گونه‌ای که حتی برخی از کارشناسان نیز به این موضوع واقف نشده، فیلم را واقع‌نما پنداشته‌اند. این نوشته به معرفی و نقد این فیلم که از ۲۳ بهمن اکران شده اختصاص دارد.

واقعاً نمی‌توان تشخیص داد که موضوع این فیلم، چیست و یا شخصیت اصلی آن، کدام است. فیلم، هیچ خط مشخصی را دنبال نمی‌کند مگر استهزاء همۀ شخصیت‌ها. فیلمساز، مخاطب را مخصوصاً به شخصیت حاج مهدی، علاقه‌مند می‌کند و در آخر ضربۀ اساسی خود را از همین ناحیه می‌زند. او به طور غیرمعقول، یک راز خانوادگی را در شخصیت حاج مهدی مخفی کرده تا در انتها آن را باز کند و مخاطب را مثلاً به این نتیجه برساند که خانواده‌های مذهبی در حال اضمحلال هستند!

در اینجا شخصیت‌های اصلی فیلم را مرور می‌کنیم:

۱ـ حاج مهدی (فرهاد اصلانی) در مدت اغمای زنش، با فروغ (پانته‌آ بهرام) ازدواج موقت کرده است تا او برای دخترانش دایه گی کند. اما پس از به هوش آمدن زن، فروغ را در وقت بارداری طلاق داده است!

۲ـ احترام سادات (فرشته صدر عرفایی) همسر حاج مهدی، ساده‌لوح و حتی ابله تصویر شده است. او به محدثه می‌گوید که پدر شما در تمام دوران یک سالۀ اغماء، بر بالین من بود. اما پدر این مدت با فروغ ازدواج کرده بوده! محدثه در پشت بام، از او اعتراف می‌گیرد که در جوانی عاشق پسر خاله‌اش بوده است.

۳ـ فاطمه (ستاره پسیانی) دختر بزرگ خانواده که چادری هم هست، در هنگام ازدواج دوم پدرش هشت ساله بوده و قاعدتاً به راز پدرش آگاه است. لذا می‌توان استنباط کرد که اقامت در خانۀ دوم پدر، مزد سکوت او بوده است. محدثه نیز در نزاعش با فاطمه، تأکید دارد که شوهرت داماد سرخانه شده و تو نمی‌توانی زندگی‌ات را مدیریت کنی. چون شوهرت در خفا با زنان دیگر رابطه دارد.

۴ـ محدثه (باران کوثری) بدنام‌ترین شخصیت فیلم است که با یک مرد زن‌دار (امیر آقایی) مراوده دارد. ولی از قضا پرداخت فیلمساز به گونه‌ای است که مخاطب از او خوشش بیاید!

۵ـ نصیبه (ملیسا ذاکری) دختر کوچک خانواده با حمید رابطه دارد و حتی اوست که تلفن محل کار جدید حمید را به مادرش می‌دهد. او عاشق برادر ناتنی خودش شده است.

۶ـ فروغ (پانته‌آ بهرام) اولاً‌ ابله است. اما بعد از اتفاقی که برای حمید می‌افتد، به مرض جنون نیز مبتلا می‌شود.

۷ـ ذاکران مجلس زنانه در مسجد، به طور کاملاً ‌اتفاقی(!) کریه المنظر، شرور و حتی مشمئزکننده از آب درآمده‌اند. جالب توجه اینکه فائزه عزیزخانی در فیلم «روز مبادا» (۱۳۹۳) نیز به طور کاملاً اتفاقی! این موضوع را رعایت کرده است؛ فیلمی که جایزه بهترین فیلم هنر و تجربه را در سال گذشته دریافت کرد!

سخن پایانی در این بخش، همان یادآوری فوق الذکر است که فیلمساز یک خانواده مذهبی را چطور تصویر می‌کند که هیچ شخصیت خوب و سالمی در آن یافت نمی‌شود. آقای منصور لشکری قوچانی تهیه کنندۀ محترم این فیلم، عقیده دارد که فیلمساز در نمای پایانی فیلم، حاج مهدی را به بهشت برده است! این البته سخن گزافی است. زیرا همین نمای غیرمتعارف پایانی نیز بر استهزاء فیلمساز دلالت دارد که مسلمانان با این افعال و کردار، خودشان را در بهشت خداوند می‌بینند!

مگر زن باردار را می‌توان عقد کرد؟!

جناب فیلمساز در خصوص ازدواج حاج مهدی و فروغ، مرتکب دو خطای شرعی فاحش شده است:

اولاً دختر باکره را نمی‌توان بدون اذن پدرش، در عقد موقت آورد. اما چون کسی به جز فروغ و حاج مهدی به راز این ازدواج آگاه نیست پس می‌توان فهمید که پدر فروغ هم از این ازدواج بی‌اطلاع بوده است. فیلمساز اما با انتخاب یک سوپراستار (پانته‌آ بهرام) در نقش فروغ، بر تباه شدن زندگی او و خطای حاج مهدی تأکید بیشتری می‌کند.

ثانیاً در وقت بارداری زن، ازدواج و طلاق واقع نمی‌شود. زنان بعد از طلاق باید عدّه نگه دارند و برای مدتی ازدواج نکنند. عدّه زن در ازدواج دائم، سه طُهر است و در ازدواج موقت، دو طُهر. این موضوع در آیه ۲۲۸ سوره بقره آمده و در قانون مدنی نیز مدوّن شده است. [1]

حکمت نگه داشتن عدّه آن است که معلوم شود آیا زن مطلّقه، باردار است یا نه. چنانچه باردار بود عدّۀ او، تا وضع حمل خواهد بود و او تا وضع حمل نمی‌تواند ازدواج کند. متأسفانه نسب حمید در این خانوادۀ مذهبی، گم شده و او پدر واقعی خود را نمی‌شناسد. حاج مهدی اعتراف می‌کند که وقتی فهمیده که فروغ باردار است او را به عقد حیدر در‌آورده است! (حیدر البته چندی بعد می‌میرد). به همین دلیل است که هیچکس نمی‌داند حمید، فرزند حاج مهدی است. مضافاً که عقد فروغ و حیدر نیز به طور شرعی واقع نشده و از ابتدا باطل بوده است!

حدیثی از معصومین(ع) به این مضمون نقل است که نگه داشتن عدّه برای آن است که نسب‌ها گم نشود. اما چطور است که در این فیلم، نسب در یک خانوادۀ مذهبی گم می‌شود!؟ به عبارت دیگر باید پرسید چرا این خانواده شدیداً مذهبی انتخاب شده‌اند و اگر مذهبی هستند چرا این شرعیات واضح در آن رعایت نمی‌شود!؟ چرا کارگردان مکرراً بر اعمال مذهبی و دعا و نماز و ذکر و صلوات این خانواده تأکید دارد؟ این خطاهای کارگردان، آیا سهوی است یا عمدی؟ متأسفانه باید بگویم که راقم ابداً به جناب علیمردانی خوشبین نیست. زیرا ایشان در فیلم به خاطر پونه (۱۳۹۱) نیز بر خلاف شرع، از خیانت زن به بهانه اعتیاد شوهر حمایت می‌کرد. ساختۀ قبلی ایشان، مردن به وقت شهریور (۱۳۹۲) نیز فیلمِ مفتضحی بود. در فیلم امسال او (هفت ماهگی) نیز حتی یک شخصیت سالم دیده نمی‌شد.

از خطای جناب تهیه کنندۀ کوچۀ بی‌نام و اعضای شورای پروانه ساخت و نمایش نیز نباید به سادگی گذشت. زیرا آنها با شناخت شرعیات می‌توانستند از بروز این خطای واضح در فیلم جلوگیری کنند.

 پاورقی

(1) مواد ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۷ از قانون مدنی در خصوص عدّه زنان است و برای وقوع هر ازدواج و طلاق لازم الاجرا است:

ماده ۱۱۵۰ ـ عدّه عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر اختیار کند.

ماده ۱۱۵۱ ـ عدّه طلاق و عدّه فسخ نکاح سه طهراست مگراینکه زن به اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت عدّه او سه ماه است .

ماده ۱۱۵۲ ـ عدّه طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل، دو طهر است مگر اینکه زن به اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت چهل و پنج روز است .

ماده ۱۱۵۳ ـ عدّه طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است .

ماده ۱۱۵۴ ـ عدّه وفات چه در دائم چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است، مگر اینکه زن، حامل باشد که در این صورت عدّه وفات تا موقع وضع حمل است، مشروط بر اینکه فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الاّ مدت همان چهار ماه و ده روز خواهد بود.