دیپلماسی انفعال قاتل شیخ نمر/لزوم خروج از دیپلماسی لبخند برا ی نجات جان شیخ زکزاکی

به گزارش گلستان 24، در ادبیات سیاسی - امنیتی بین الملل مفهومی تحت عنوان دیپلماسی بازدارندگی تعریف شده است. این اصطلاح در طول جنگ سرد ظهور و بروز بیشتری داشت و مسابقه تسلیحاتی بلوک شرق و بلوک غرب در مقاطع مختلف بر اساس این دیپلماسی بر روی دولت و ملت مقابل تاثیرگذار بود. سفر به فضا، موشک های اتمی و تکنولوژی های مرتبط با زندگی و رفاه، همگی مصادیقی از دیپلماسی بازدارندگی در آن دوره محسوب می شدند. اما از سال 1991 با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برای یک بازه زمانی کوتاه، مفهوم دیپلماسی بازدارندگی دوره افول خود را گذراند تا آنکه به تدریج با رشد قدرت های منطقه ای بار دیگر این مفهوم در ادبیات سیاست بین الملل مورد توجه قرار گرفت.

دیپلماسی بازدارندگی به مجموعه اقدامات و توانایی های یک دولت گفته می شود که به واسطه آنها قدرت برخورد بیگانه کاهش یابد. نظام بین الملل بر اساس محاسبات تئوریسین های هر کشور شکل می گیرد. این محاسبات توسط داده های دقیق که از جانب سرویس های اطلاعاتی تامین می شود، انجام می شود. بنابراین زمانی که توانایی های نرم و سخت یک نظام برای سایر قدرت ها روشن باشد، محاسبات آنها نیز واقع گرایانه تر خواهد بود. قدرت نرم به میزان موجودیت خود تامین بازدارندگی می کند. «دو تاکتیک دیپلماسی بازدارنده و صلح سازی با یکدیگر مرتبط بوده و به طور اصولی با روش های پیش بینی شده در ماده 33 منشور سازمان ملل متحد انطباق دارند و پس از آنکه اختلاف ها به سطح برخوردهای مسلحانه رسید، کاربرد پیدا می کنند. دیپلماسی بازدارنده به بهترین شکل می تواند در اولین مراحل ظهور اختلاف ها کاربرد پیدا کند؛ چرا که در این مراحل، مسائل مشخص و محدود هستند، طرف های کمتری در درگیری دخالت دارند و تاکتیک های استفاده شده توسط طرف های منازعه بیشتر جنبه شعاری دارند.» در عرصه سخت می توان نمونه شهرهای موشکی ایران را به عنوان یک دیپلماسی فعال بازدارندگی در عرصه تقابل سخت نام برد. سرویس های اطلاعاتی بیگانه بر اساس این داده ها می توانند محاسبات دقیق تری انجام داده و هزینه - فایده تقابل سخت با ایران را با امکانات موجود به دست آورند.

اما در عرصه جنگ نرم، این دیپلماسی با پیچیدگی های فراوانی مواجه خواهد بود. زمانی می توان در این عرصه نیز همانند حوزه سخت به بالاترین میزان بازدارندگی دست یافت که نهادهای حاکمیتی از بیشترین هماهنگی با یکدیگر بهره مند باشند. دیپلماسی بازدارندگی در حوزه نرم در نظام جمهوری اسلامی ایران وابستگی زیادی به سیاست دولت های وقت دارد. در حالی که در حوزه سخت نیروهای مسلح می توانند به صورت مستقل پیام های خود را به طرف های مقابل ارسال نمایند، در تقابل نرم این امکان به صورت مستقل وجود ندارد. حال اگر دولتی زمام امور را در دست داشته باشد که رویکرد غالب در آن بر اساس تنش زدایی بوده و نگاه آن به نظام سلطه بر اساس الگوی کدخدا - رعیت باشد، در چنین شرایطی انتظار تحقق دیپلماسی بازدارندگی وجود نخواهد داشت. فاجعه ای که در آذر ماه سال 94 در نیجریه رخ داد و صدها شیعه تحت رهبری شیخ ابراهیم زکزاکی به شهادت رسیدند، موقعیتی حساس برای جمهوری اسلامی ایران به شمار می رفت تا بتواند با برخورد قاطع با این فاجعه تبعات تکرار حوادث مشابه را برای جبهه معارض سنگین نماید. اما از آنجا که سیاست های دولت فعلی جمهوری اسلامی در حوزه سیاست خارجه بر روی برجام تمرکز یافته است، چنین فعالیتی از دستگاه سیاست خارجی در اعتراض به حادثه زاریا مشاهده نشد. از این رو می توان حادثه مشابهی که در عربستان روی داد و در آن شیخ نمر باقر النمر رهبر شیعیان عربستان توسط رژیم آل سعود تنها حدود دو هفته پس از قتل عام نیجریه اعدام شد را ناشی از همین سیاست انفعال دانست.

این انفعال علاوه بر دولت ایران در بسیاری از دولت های اسلامی نیز حاکم بوده است. مقام معظم رهبری در انتقاد از این انفعال و سکوت تحقیر آمیز می فرمایند: «چرا دنیای اسلام در قبال استمرار فشار بر مسلمانان بحرین و همچنین نزدیک به یک سال بمباران شبانه‌ روزی یمن، و اوضاع سوریه و عراق ساکت است؟ چرا باید در حوادث نیجریه در مورد شیخِ مصلحِ تقریبی و مؤمن این‌ گونه فاجعه‌ آفرینی شود و حدود یک هزار نفر کشته شوند و فرزندان او به شهادت برسند و دنیای اسلام ساکت بماند؟ اهداف دشمنان اسلام بسیار خطرناک است و وظیفه‌ همه، بصیرت و بیداری است و در این میان وظیفه‌ علمای اسلام و روشنفکران راستین است که با مردم و سیاستمداران دارای وجدانِ بیدار صحبت و واقعیت ‌ها را بیان کنند. هنگامی که دنیای زر و زور با همه توان به دنبال طراحی‌ های خطرناک برای دنیای اسلام است، کسی حق ندارد به خواب برود و متوجه واقعیت ‌ها نباشد.»

انفعال ایران در برابر فاجعه زاریا هزینه های هنگفت سیاسی را بر کشور تحمیل نمود. در صورتی که دولت می توانست با یک دیپلماسی فعال، هزینه تکرار حوادث نیجریه را بالا ببرد، احتمال ایجاد بحران در رابطه تهران و ریاض نیز کاسته می شد. بحرانی که منشا آن پس از فاجعه منا اعدام شیخ نمر بود و در ادامه آن حمله به سفارت این کشور و قطع روابط دیپلماتیک. این تنش ها همچنان در بخش تعیین قیمت نفت و نیز جبهه بندی عربستان با برخی از کشورهای اسلامی ادامه پیدا کرد تا آنکه آخرین پرده از این نمایش در سیزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری ‌اسلامی نمایان شد. اجلاسی که به دلیل رای زنی های فشرده عربستان با متحدان خود در آن، امکان حضور روحانی و ظریف را در جلسه اختتامیه به صفر رساند. دولت عربستان با همراهی ترکیه بندهای ضد ایرانی در بیانیه پایانی این اجلاس تنظیم کرده بود که ایران امکان حضور در چنین جلسه ای را نداشت. اگر چه این بیانیه بدون حضور ایران نیز قرائت نشد، اما هزینه خود را در عرصه دیپلماسی عمومی بر ایران تحمیل کرد. اما با وجود تمام هزینه هایی که از این رهگذر، سیاست های دولت روحانی در طول سه سال گذشته به امید برجام ایجاد کرده بود، همچنان انجام تعهد غربی ها در مذاکرات هسته ای در ابهام قرار دارد. پس از واکنش علی اکبر صالحی نسبت به انجام نشدن تعهدات غربی ها، ولی الله سیف نیز در آخرین موضع گیری ها در این رابطه از واقعیتی تلخ یاد کرد که بر اساس آن تقریبا هیچ آورده ای از جانب برجام به دست ایران نرسیده است. در چنین فضایی است که می توان همان طور که مقام معظم رهبری از نا امیدی از سیاست مداران سخن گفتند، اعلام کرد دیگر برا نقش آفرینی در تحولات منطقه و جهان اسلام و دست یابی به دیپلماسی فعال نمی توان به سیاست مداران امید بس: «تمدن غرب با ظاهر پر زرق و برق خود، اکنون از لحاظ اخلاقی فاسد و از لحاظ معنوی پوک شده است به گونه ای که خود غربی ها به این واقعیت اذعان می کنند. اکنون نوبت دنیای اسلام است تا در جهت پایه ریزی شالوده تمدن نوین اسلامی گام بردارد. برای رسیدن به این هدف، امیدی به سیاستمداران دنیای اسلام نیست و باید علمای دین و روشنفکران راستین که قبله آنها غرب نیست، اقدام به روشنگری در میان امت اسلامی کنند و بدانند که برپایی این تمدن، امکان پذیر است.»

منبع: تهران پرس