غفلت مدیران شهری در استقرار سامانه شبکه جمع آوری و هدایت سیلاب + تصاویر

به گزارش گلستان24، پس از بروز سیل در روزهای دوشنبه و سه شنبه هفته جاری دکتر «عباسعلی قزل سوفلو» عضو هیئت علمی دانشگاه و از مفاخر علمی شهرستان مینودشت و استان گلستان مقاله زیر را به رشته تحریر درآورد:

سیل یک رفتار طبیعی محیط طبیعی است. طبیعت دارای نظم است و سیلاب نیز عین نظم و قانونمندی است. این رفتار طبیعی محیط در طول زمان های دراز و حتی طولانی تر از عمر نسل بشر، بهترین و حاصلخیز ترین زمین های کشاورزی را به وجود آورده است.

بطور میانگین سالانه شاهد وقوع 30 سیل بزرگ و کوچک در استان گلستان هستیم که نتیجه آن ایراد خسارات به زیرساخت ها و در برخی موارد به قیمت از دست دادن جان هموطنان مان نیز تمام می شود.

بررسی ها نشان می دهد که استان گلستان یک منطقه سیل خیز است و وجود شهرها و روستاهای در مسیر و مجاور رودخانه ها ، آن را آسیب پذیرتر کرده است.

همچنین به نظر می رسد که مرکز وقوع سیل های گلستان عمدتاً در شرق گلستان بوده و معمولاً از نوع سیلاب های تند و سریع با دبی لحظه ای بالاهستند.

بر اساس مطالعات انجام شده در حوزه گرگانرود در شرق استان گلستان و با بکارگیری شاخص هایى مانند NDVI عوامل مهمى از قبیل تخریب جنگل و تغییر کاربرى ارضى و بارش شدید باران در ارتفاعات باعث ایجاد این گونه سیلاب ها و تلفات شدید ناشى از آن گردیده است.

بطور کلی با توجه به خسارت سنگین سیل در سال های اخیر که به بخش هاى اقتصادى نظیر راه ها، پل ها و مزارع و باغات کشاورزى و تأسیسات آبى وارد نموده و در برخی موارد موجب از دست رفتن جان هموطنان مان نیز گردیده است.

علل اصلی وقوع سیل در استان را می توان بشرح ذیل لیست نمود:

_ تخریب جنگل ها و تبدیل آن به زمین هاى کشاورزى

_ بهره بردارى بى رویه از جنگل ها و ایجاد مناطق تنک در مناطق جنگلى

_ تغییر اکو سیستم جنگل و نوع پوشش گیاهى آن از پهن برگ به سوزنى برگ

_ تخریب پوشش گیاهى و کشاورزى نا صحیح در اراضى شیبدار

_ چراى مفرط دام ها در مراتع

_ بارش شدید باران در یک مقطع زمانى کوتاه

_ احداث سازه هاى نامناسب و غیر مهندسى در طول مسیر رودخانه ها و برداشت غیر اصولی شن و ماسه

_ تجاوز و اشغال بستر و حریم رودخانه ها  

_ ناپایدارى و فرسایش خاک در سطوح شیب دار و عارى از پوشش گیاهى

انواع سیل را از نظر منطقه حدوث می توان  به سه دسته سیلاب های رودخانه ای، سیلاب های ساحلی و سیلاب های شهری طبقه بندی نمود.

منظور از سیلابهای شهری، سیلابهایی است که منشایی متفاوت با دو نوع سیلاب قبل دارند. در سطح شهرها ممکن است سیلابهایی با منشاء ذکر شده قبلی رخ دهد.این گونه سیلابها به دنبال بارش شدید باران در سطح شهر و به علت غیر قابل نفوذ بودن سطوح شهری، حادث می گردد. این سیلابها اغلب به صورت آبگرفتگی سطح معابر و خیابانها، منازل به ویژه در مناطق پست شهر ظاهر می شوند. هر چند بعضی از شهرها، متاثر از سیلابهای ورودی از حوضه های کوهپایه ای نیز میباشند.

سیلاب شهری موجب اختلال در ترافیک شهر، آمد و شد مردم، ورود آب به منازل، مغازه ها و به ویژه زیر زمین ها شده و خسارات مستقیم و غیر مستقیم به اقتصاد شهر وارد می آورد.

مهمترین خسارات سیل در مناطق شهری شامل موارد ذیل است:

_ تخریب زیرساخت های شهری شامل تاسیسات آب یا فاضلاب، پل‎ها، معابر، زمین‎های کشاورزی، چاه‎ها و قنات‎ها و منازل مسکونی

_ ازدیاد بیماری های واگیر نظیر مالاریا

_ آلودگی آب

_ از بین رفتن حیوانات اهلی

_ پخش شدن انواع زباله به علت بالا آمدن سطح آب در نقاط مختلف و آلودگی آب

_ افزایش خطر برق گرفتگی

عوامل متعددی در بروز سیل در مناطق شهری موثرند، این موارد در بروز سیلاب های اخیر در شهرهای استان نیز کاملا مشهود است و عبارتند از:

_ فقدان برنامه جامع توسعه شهری

_ دخالت در مسیل ها و آبگذرها

_ اشغال مسیل ها و حریم رودخانه ها، آبراهه ها و مسیل ها

_ عدم وجود کانال ها و جوی ها با ابعاد و طراحی مناسب در سطح شهر

_ عدم وجود سازه های کنترل و هدایت سیلاب

_ بارش های جوی سنگین بر روی سطوح نفوذ ناپذیر شهری

مدیریت سیلاب به فرآیندهای فراگیری در مهار سیل اطلاق می شود که گسترش سیلاب و خسارات ناشی از آن را تعدیل کند. رهیافت های مختلفی در مدیریت سیلاب وجود دارد که اصولاً شامل تعدیل و تطبیق یک یا چند روش وابسته به موقعیت و شرایط است.

تلاش های صورت گرفته در مدیریت سیلاب شامل تلاش در تعدیل حجم و پیک سیلاب، تلاش در تعدیل مقدار خسارت و خسارت پذیری در مقابل سیلاب و همچنین تلاش در ایجاد آمادگی و افزایش توان تحمل خسارات ناشی از سیل می باشد. کنترل و کاهش خسارت سیلاب به دو شیوه کلی سازه‌ای و غیر سازه ‌ای قابل انجام می‌باشد.

در خصوص مدیریت سیلاب شهری، اقدامات اصلاحی جهت کاهش خطر سیل در شهرها شامل موارد ذیل است:

_ مدیریت سیل شهری با اجرای طرح های جمع آوری آب های سطحی

_ احیای زهکش های شهری و دفع سیلاب

_ جمع آوری، هدایت، ذخیره و استفاده مجدد از روان آب

هدف از انجام مطالعات طراحی شبکه جمع آوری دفع آب های سطحی و کنترل سیلاب، احداث شبکه ای متشکل از جوی ها، کانال ها و سازه هایی است که وظیفه جمع آوری، هدایت و در نهایت تخلیه روان آب های جاری در سطح شهر را به ایمن ترین شیوه ممکن دارند.

از مهمترین چالش های موجود در مدیریت سیلاب های شهری در کشور می توان به فقدان برنامه جامع سیلاب در کشور، عدم تناسب فعالیت های اجرائی و منابع اعتباری در حوزه مدیریت سیلاب، بی توجهی به تصرف و تجاوز به رودخانه ها و مسیل های شهری توسط نهادهای ذیربط و ضعف قوانین و فقدان برنامه جامع برای جمع آوری آب های سطحی در اکثر شهرهای کشور و مهمتر از همه به عدم توجه به رویکردهای نوین در مدیریت سیلاب اشاره نمود.

امروزه رویکردهای مدرن در طرح های جمع آوری آبهای سطحی و هدایت سیلاب شهری در کشورهای پیشرفته دنبال می شود که رئوس آن عبارتند از:

 _استفاده از فنون و مفاهیم مدرن نظیر سطوح اکولوژیک و سیستم زهکشی شهری  جدید نظیر روسازیها و آسفالت نفوذپذیر

_ احداث کانال های اکولوژیک بمنظور تعدیل پیک سیلاب با تزریق واداری و ذخیره سازی آب برای مصارف مختلف

_ استفاده مجدد از سیلاب با احداث استخرهای ذخیره و مخازن زیرزمینی و سطحی

_ افزایش اطلاع رسانی و آگاهی عمومی از طریق برگزاری دوره های آموزشیعمومی، چند سطحی و چند رسانه ای

امروزه نیازمند تغییرات اساسی در نگاه به مدیریت سیل هستیم، این تغییر می تواند گستره وسیعی را شامل شود، اهم این تغییرات می تواند شامل موارد ذیل باشد:

_ تغییر سیاست: از مدیریت بحران به مدیریت ریسک سیل

_ تغییر برنامه: از طرح های مقطعی و زودگذر به طرح های جامع و یکپارچه

_ تغییر روش: از دفاع  و مقابله در برابر سیل به سازگاری و همزیستی با سیل

_ تغییر مسئولیت ها: از دولت به مردم

_ تغییر مکانیزم: از روش های سازه ای به غیر سازه ای

_ تغییر دیدگاه: ازسیلاب یک تهدید است و باید در سریع ترین زمان از مناطق شهری تخلیه شود به سیلاب یک فرصت است ، حتی الامکان ذخیره و مجددا استفاده شود

_ تغییر مقیاس: از تاسیسات بزرگ تر و متمرکز تر به تاسیسات کوچک تر و غیر متمرکز

_ تغییر عملکرد: ازاشغال بستر مسیل ها به تخصیص فضای کافی برای سیل با حفظ و احیاء مسیل ها

_ تغییر رویکرد: از روش های سنتی به رویکرد های مدرن

امید است مدیران و تصمیم گیران و دست اندرکاران، به خصوص مدیران شهری شناخت بهتر و موثری از خطر سیلاب شهری داشته و با دنبال نمودن مولفه های مدیریت نوین سیل، که گام نخستین آن استقرار سامانه جمع آوری آبهای سطحی و هدایت سیلاب، شهرهایی ایمن در برابر خطر سیل و آبگرفتگی داشته باشیم.

 تصاویری از سیل اخیر در مینودشت

منبع:مینوخبر